علی رغم آنکه طرح خوداتکایی دانه های روغنی یکی از مهم ترین سیاست های وزارت جهاد کشاورزی در ارتقای ضریب امنیت غذایی و کاهش وابستگی به کشورهای بیگانه به شمار می رود، اما موانع متعددی سد راه این طرح است.
اجرای طرح خوداتکایی دانه های روغنی طی یک برنامه ۱۰ ساله از سال ۹۴ آغاز شده که تاکنون تنها ۱۰ درصد ضریب خوداتکایی افزایش یافته که این امربیانگر عقب ماندگی این طرح نسبت به برنامه است.
آمارها نشان می دهد که پیش از اجرای طرح خوداتکایی ۹۶ درصد روغن مورد نیاز از محل واردات تامین می شد که با افزایش ضریب خوداتکایی، ۱۶ درصد روغن مورد نیاز از محل تولید داخل و مابقی واردات تامین می شود.
در این میان هر یک از دانه های روغنی نظیر کلزا، آفتابگردان، سویا و گلرنگ در تولید روغن داخل و افزایش ضریب خوداتکایی نقش دارند، هر چند مجری طرح دانه های روغنی اذعان می کند که کلزا بالای ۴۰ درصد روغن دارد و به سبب کشت در تمامی استان ها، در طرح خوداتکایی دانه های روغنی مورد توجه است. اما در این میان آفتابگردان علاوه بر تامین بخشی از روغن مورد نیاز، به عنوان آجیل هم در سبد خانوار مورد استفاده قرار می گیرد.
در ابتدای سال زراعی علیرضا مهاجر مجری طرح دانه های روغنی،سطح کشت کلزا را ۳۵۰ هزار هکتار با تولید ۶۰۰ هزار تن، سطح کشت سویا را ۱۰۰ هزار هکتار با تولید حداقل ۲۰۰ هزار تن و سطح کشت سایر دانه های روغنی همچون آفتابگردان و گلرنگ را ۱۰۰ هزار هکتار با تولید ۱۰۰ هزار تن در سال زراعی ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ پیش بینی می کرد.
همچنین مهاجر پیش بینی کرد که از مجموع ۵۵۰ هزار هکتار اراضی دانه های روغنی حدود ۹۰۰ هزار تن دانه روغنی تولید شود که درصورت تحقق این‌میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵۰ درصد رشد خواهد داشت.
چندی پیش علیرضا مهاجر مجری طرح دانه های روغنی کاهش سرانه مصرف روغن در کنار افزایش سطح زیرکشت و عملکرد در واحد سطح را از سیاست های مهم ارتقای ضریب خوداتکایی و کاهش وابستگی به کشورهای بیگانه اعلام کرد و گفت: با کاهش سرانه مصرف روغن از ۲۰ کیلو به ۱۵ کیلوگرم، طی یک برنامه مدون چند ساله ۷۰ درصد روغن مورد نیاز را می توان از محل تولید داخل تامین کرد.
وی حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی روغن را یکی از راهکارهای تقویت تولید داخل اعلام کرد و افزود: تا زمانیکه به واردات یارانه بدهیم، واردات نسبت به هزینه های بالای تولید باصرفه تر است.
حال به سراغ مسئولان ذی ربط می‌رویم تا از از آخرین دلایل وابستگی روغن به خارج و راهکارهای افزایش ضریب امنیت غذایی در داخل با خبر شویم:
قیمت گذاری نامناسب، کشاورزان را به تولید دلسرد کرد
سید جعفر حسینی مشاور ارشد نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی با بیان اینکه ۹۰ تا ۹۵ درصد تامین روغن مورد نیاز به واردات وابسته است، اظهار کرد: در برخی سال ها همچون دهه ۸۰ کشت دانه های روغنی بیشتر شد و مجدد سیر نزولی به خود گرفت.
وی قیمت گذاری نامناسب و عدم‌حمایت های لازم را علت اصلی کاهش اقبال کشاورزان به کشت دانه های روغنی اعلام کرد و افزود: با افزایش نرخ دانه های روغنی برآورد می شود که تولید این‌محصول استراتژیک افزایش یابد و طی یک برنامه منسجم با استمرار اعلام نرخ منطقی طی سال های آتی به خوداتکایی برسیم.
این مقام مسئول در واکنش به نارضایتی برخی مسئولان دولتی به نرخ خرید تضمینی دانه های روغنی بیان کرد: قیمت دانه های روغنی بر مبنای هزینه های تولید اعلام شده و به هیچ عنوان نرخ بالایی نیست، اما مسئولان به نسبت قیمت سال قبل می سنجند، درحالیکه قیمت سایر محصولات صنعتی و تولیدی چندبرابر رشد داشته است.
وی ادامه داد: اگر خواهان خوداتکایی و خودبسندگی در کشور هستیم، قیمت تمامی محصولات کشاورزی را متناسب با هزینه های واقعی تولید باید آنالیز کنیم و چنانچه نگاه بودجه ای و کنترل بازار باشد، واحدهای تولیدی ورشکست و از چرخه تولید خارج می شوند که با این وجود امنیت غذایی کشور دچار مخاطره می شود.
مشاور ارشد نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی در پایان تصریح کرد: روغن به عنوان یکی از کالاهای استراتژیک در تامین غذای مردم نقش اساسی دارد و جز کالای لوکس محسوب نمی شود که بتوان از آن چشم‌پوشی کرد، به همین خاطر نرخ آن بر مبنای هزینه های واقعی باید اعلام شود تا تولید استمرار یابد.
زمزمه بازگشت نرخ دانه های روغنی به قیمت شورای اقتصاد
علی خان محمدی مدیر عامل مجمع ملی نخبگان کشاورزی درباره آخرین وضعیت سطح زیر کشت دانه های روغنی اظهار کرد: بنابر آمار مجموع سطح زیرکشت دانه های روغنی اعم از گلرنگ، آفتابگردان، کنجاله سویا و کلزا ۵۵۰ هزار هکتار است.
وی با اشاره به اینکه بخش عمده روغن مورد نیاز از طریق واردات تامین می شود، افزود: با افزایش قیمت خرید تضمینی دانه های روغنی از سوی شورای قیمت گذاری پیش بینی می شد که طی یک برنامه منسجم به خوداتکایی برسیم، اما هم اکنون زمزمه های مبنی بر بازگشت نرخ خرید تضمینی به قیمت قبل به گوش می رسد.
خان محمدی ادامه داد: اگر تغییری در قیمت شورای قیمت گذاری ایجاد نشود، برآورد می شود که طی یک برنامه منسجم با استمرار حمایت ها و تعیین نرخ منطقی خرید متناسب با هزینه های تولید می توان به خوداتکایی رسید.
با استمرار حمایت ها، اعلام قیمت منطقی متناسب با هزینه های تولید و خروج کشاورزان از بلاتکلیفی تولید و امیدواری به آینده کشت وابستگی به کشورهای بیگانه کم می شود.