دنیای دیجیتال مارکتینگ به دلیل رشد زیادی که داشته است بسیار فراگیر شده است و در یک سری بخش ها حتی متخصصین ویژه خودش را دارد؛ به این معنا که هیچ فردی نمی‌تواند ادعا کند که در همه بخش های دنیای دیجیتال مارکتینگ متخصص است. صنعت کشاورزی ایران نیز اگرچه دیرتر از دیگر صنایع اما به هرحال با دیجیتال مارکتینگ تا حدودی سروکار دارد و می توان گفت فعالان این بخش در حال توسعه و ترویج کشاورزی نوین هستند، با این وجود کارشناسان معتقدند جای کار بسیار دارد. در این راستا و برای آشنایی هرچه بیشتر با مزایای نفوذ کردن دیجیتال مارکتینگ در صنایع مختلف بخصوص صنعت کشاورزی گفتگویی با «مجید ریاضی مشاور دیجیتال مارکتینگ» که بیش از ۲ دهه است در این حوزه مشغول فعالیت است انجام دادیم که در ادامه می خوانید.
*به عنوان سوال اول یک تعریف از معنا و مفهوم دیجیتال مارکتینگ ارائه بدهید
کلمه مارکتینگ در ایران معمولا با عنوان «بازاریابی» ترجمه می شود که تعبیری اشتباه است. در واقع اگر بخواهیم ترجمه کاملی از کلمه مارکتینگ داشته باشیم باید گفت که به معنای بازاریابی، بازار داری و بازار سازی است. به عبارت دیگر هر سه این کلمه ها با هم مفهوم مارکتینگ است.
اگر فرآیند مارکتینگ را در این بدانیم که یک مخاطب را از دنیای ناآگاهی انتخاب کرده ایم و با دادن اطلاعات داده ها را تبدیل به دانش می کنیم و در ادامه اگر آن را بسط بدهیم فرد ناآگاه به مبحث مطرح شده یا کالای ارائه شده علاقه مند می شود و لذا اگر بتوان یک پیشنهاد ویژه نسبت به دیگر افرادی که فلان محصول را ارائه می دهند به او بدهیم، آن فرد تبدیل به مشتری می شود؛ این فرایند تعریف کاربردی و عملیاتی مارکتینگ نامیده می شود.
البته دیجیتال مارکتینگ انواع مختلفی دارد به عنوان مثال اگر از طریق ایمیل انجام شود تبدیل به ایمیل مارکتینگ می شود یا اگر از طریق ارائه محتوا صورت بگیرد به اصطلاح «کانتنت مارکتینگ» نامیده می شود.
*در حال حاضر وضعیت دیجیتال مارکتینگ در ایران چگونه است و چقدر رایج شده است؟
بحث دیجیتال مارکتینگ در ایران بسیار باب شده است به خصوص با تِرِند شدن کووید-۱۹ (کووید -۱۹ موضوع مورد علاقه مخاطبان شده است) بسیار زیاد شده و شناخته شده است. در حالی که تا پیش از این اگر می خواستیم رویکرد افراد را به سمت دنیای دیجیتال تغییر بدهیم کار سختی پیش رو داشتیم. و یا اگر به عنوان مثال می خواستیم بگوییم که تِرندی می آید که کسب و کار شما را تحت تاثیر قرار می دهد و یا حتی کسب و کار شما را به نابودی می کشاند مخاطبان به راحتی از ما قبول نمی کردند.
در بحث بیزینس هم این روند وجود دارد؛ یعنی رقبای شما لزوما نمی آیند کسب و کار شما را نابود کنند بلکه در بسیاری مواقع در یک دنیای دیگر اتفاقی می افتد که کسب شما کار شما تحت تاثیر قرار می گیرد. به عنوان مثال در دنیای موبایل یک شرکت تولیدکننده ممکن است با اضافه کردن یک آپشن به موبایل تولیدی خود، کسب و کارهای دیگر رقبای خود را کساد کند و حتی از بین ببرد.
*آیا مخاطبان در استفاده از دیجیتال مارکتینگ در ایران محدودیت دارند یا خیر؟
بله. اگرچه تمایل افراد به این سمت زیاد شده اما در بحث دیجیتال مارکتینگ برای کشور ایران محدودیت های در استفاده از ابزارها به دلیل تحریم ها وجود دارد که باعث می شود برخی ابزارها برای ما قابل استفاده نباشد. با این وجود هیچ کدام از این موارد مانع نیست و دیجیتال مارکتینگ به شدت در حال رشد است.
* دیجیتال مارکتینگ به طور خاص چه مزایایی برای کسب و کارها دارد؟
تبلیغات در حوزه دیجیتال مارکتینگ کم هزینه تر از دیگر روشها است. به عنوان مثال برای نصب یک بیلبورد تبلیغاتی هزینه ای معادل یک کمپین دیجیتال مارکتینگ پرداخت کرد. بنابراین می توان گفت بحث دیجیتال مارکتینگ چندان هم پرهزینه نیست البته برای کسب و کارهای های بزرگ فقط تبلیغات دیجیتالی به تنهایی توصیه نمی کنیم و انواع دیگر تبلیغات را در کنار آن نیز پیشنهاد می دهیم.
البته بحث کم هزینه بودن دیجیتال مارکتینگ مزیت اصلی آن نیست بلکه اصلی ترین مزیت دیجیتال مارکتینگ تعاملی بودن آن است. به عنوان مثال فرض کنید یک آگهی در خصوص یخچال در تلویزیون پخش می شود در آن لحظه هیچ بیننده ای به سرعت اقدام به خرید یخچال نمی کند. اما در دنیای دیجیتال به محض اینکه تبلیغی را می گذارند مخاطب روی دکمه ای کلیک می کند و در همان لحظه خرید انجام میدهد یا همان لحظه نسبت به آن واکنش نشان می دهید. به عبارت ساده تر در هیچکدام از روشهای تبلیغاتی به اندازه تبلیغات دیجیتالی واکنش سریع مخاطب را در پی ندارد.
*به طور خاص چند درصد از صنعت کشاورزی کشور از بحث دیجیتال مارکتینگ استفاده می کند؟ و استفاده از دیجیتال مارکتینگ در صنعت کشاورزی چه تحولاتی می تواند ایجاد کند؟
قطعاً دیجیتال مارکتینگ در این صنعت می تواند تحول ایجاد کند اما به دلیل اینکه صنعت کشاورزی کشور ما تا حدودی نسبت به صنایع دیگر مهجور واقع شده است و شاید از سوی دولت حمایت نمی‌شود و در آن چندان سرمایه گذاری صورت نمی گیرد لذا از نظر فضای دیجیتال مارکتینگ دیرتر و عقب تر از صنایع دیگر است. اما در عین حال کسانی که در این صنعت به صورت علمی صنعت را پیش می برند از مزایای دیجیتال مارکتینگ استفاده می کنند و در حال حاضر نشانه آن این است که هر محصولی از چای و زعفران که در این حوزه پیشقدم هستند گرفته تا دیگر محصولات کشاورزی که در دنیای دیجیتال هستند شاهد رقبای جدی بوده که با یکدیگر رقابت می کنند.
در عین حال برای بخش صادرات نیز به همین شکل است و فضای خوبی ایجاد شده است برای اینکه این صنعت خودش را به اصطلاح بالا بکشد و بتواند ارتباطات زیادی را برقرار کند. الان آنهایی که در این صنعت در دنیای دیجیتال وارد شده اند بسیار جلوتر از بقیه هستند و برندشان نیز بسیار رشد کرده است. جالب است بدانید این رویکرد حتی در بخش هایی که هنوز صنعتی نشده اند یعنی به صورت کسب و کار خانگی هستند مثلاً به صورت غیر صنعت برنج تولید می کنند نیز بسیار کارگشا است. به عبارت دیگر از این طریق مخاطبان خاص خودشان را نیز پیدا کنند اما اگر علمی وارد شوند صد درصد رشد خواهند کرد.
*ورود دیجیتال مارکتینگ به صنعت کشاورزی چه تاثیراتی می تواند بگذارد که برای خود کشاورز و فعالانی که در این صحنه حضور دارد ملموس باشد؟ به خصوص برای کشاورزانی که از چنین فضاهایی دور هستند
بنده می توانم جواب شما را با مثال زدن یک استارتاپ بدهم. الان یک استارت آپ که در واقع یک کسب و کار نوپاست و موفق پیش می‌رود و به نوعی جهانی شده است مصداق بارز ورود دیجیتال مارکتینگ به کشاورزی است.
روند کاری این استارت آپ به این صورت است که شما را به عنوان یک مخاطبی که مثلا می خواهید زعفران، عسل یا هر محصول دیگری را خریداری کنید مستقیما به تولید کننده و کشاورز وصل می کند. بنابراین از یک طرف این استارت آپ ها در حال رشد است و از طرف دیگر کشاورزان و تولیدکنندگانی که با این استارت آپ تعامل دارند در حال رشد هستند.
از سوی دیگر شما به عنوان یک کشاورز که صاحب یک کسب و کاری هستید که به صورت سنتی کار می کند با یک خط تلفن و باز کردن یک نام کاربری در شبکه های مجازی، می‌توانید مخاطبان جدیدی پیدا کنید. در واقع اگر این کار را به مثابه سیستم بدن در نظر بگیریم بحث دیجیتال مارکتینگ نقش اکسیژنی که وارد بدن می شود را ایفا می کند؛ یعنی سلامت کسب و کار را تضمین می کند. اما اگر این کار را انجام ندهید در سیستم کاری سنتی و قدیمی تان باید منتظر بمانید تا یا دلالان اقدام به خرید محصول شما کنند یا مشتریان که شما را از گذشته می شناسند با شما تماس بگیرند و درخواست خرید از شما داشته باشند.
اما با ورود به دنیای دیجیتال مارکتینگ عملاً از شرکتهایی مثل اینستاگرام و گوگل می خواهیم که بازاریاب شما باشد و کالا و خدمات شما را به افرادی که شما نمی شناسید معرفی کنند. پس در حالی که اگر قرار باشد شخصی این کارها را برای شما انجام بدهد باید هزینه گزافی بابت بازاریابی به وی بپردازید در این سیستم یک ربات همه این کارها را انجام میدهد.
*با این تفاسیر برای یک کشاورز که شاید ارتباط چندانی با فضای مجازی نداشته باشد راحت ترین روش برای استفاده از این امکانات کدام روش است؟
یکی از روشهای دیجیتال مارکتینگ که از سوی برخی کشاورزان انجام می‌شود تولید محتوای روزانه است. به این معنا که هر روز از محصول خود، فرایند پرورش، روش کاری خود، کوددهی و غیره عکس می گیرند و در فضای مجازی و پیج شخصی خود منتشر می کنند. در نهایت وقتی که محصول به اصطلاح به بار می نشیند مطمئنا پیش از آنکه کشاورزی شروع به فروش محصول خود کند مشتریان برای خرید اقدام می‌کنند. بنابراین این به معنای بازاری است که کشاورز به هیچ وجه به آن فکر نکرده و حتی تصورش را هم نمی کرده است که یک بازار بهاین وسعت داشته باشید. چون در هر جای دنیا ممکن است این فعالیت کشاورز رصد شود و با وی برای انجام خرید ارتباط بگیرند. بنابراین بازاری به وسعت یک دنیا برای کشاورز به همین راحتی ساخته می شود و دیگر دلالان جایی در این بازار نخواهند داشت.
*اصلی‌ترین زیرساخت مورد نیاز یک کشاورز یا یک تاجر حوزه کشاورزی برای اینکه بتواند از دیجیتال مارکتینگ استفاده کند چیست؟
دیجیتال مارکتینگ نیاز به زیرساخت خاصی ندارد چرا که در حال حاضر هم می بینیم که در دورترین نقاط روستاهای کشور نیز خطوط اینترنت و سیگنالهای اینترنتی وجود دارد و قابل دسترسی است. بنابراین اگر یک خط اینترنت در دسترس فرد مورد نظر باشد و همچنین فرد یک گوشی همراه که دارای قابلیت عکاسی است داشته باشد می تواند تولید محتوا کند.
البته تاکید می کنم که محتوای تولیدی باید ارزشمند باشد تا در این بحث کشاورز موفق عمل کند. به این معنا که منِ نوعی که دور از فضای کشاورزی و مزرعه هستم وقتی به عنوان مثال رشد یک محصول را از ابتدا به صورت روزانه رصد می کنم حتی نوع کودی که مصرف می شود، نحوه آبیاری، فرایند هرس کردن و غیره را می بینم متقاعد شوم که اگر قرار بر این است آن محصول را تهیه کنم از محلی باشد که فرایند رشد آن را دیده ام و به سلامت آن اعتقاد دارم.
به این نوع بازاریابی در واقع «بازاریابی درونگرا» گفته می شود؛ یعنی من کشاورز کالای خود را برای فروش به کسی عرضه نمی کنم بلکه کالا در حال تولید شدن است و از طریق تولید محتوای ارزشمند به صورت روزانه آن را به دنیایی از مخاطبان نشان می دهم. در ادامه افرادی که صفحه کاری بنده را رصد می کنند و به اصطلاح دنبال کننده من کشاورز هستند خریدار محصولات من می شوند. به عبارت دیگر در بازاریابی درونگرا تقاضا از سمت مشتری به سمت کشاورز می رود.