آزمون خاک، پیش‌نیاز کشاورزی پایدار

 توجه به خاک به عنوان عنصر اصلی در تغذیه گیاه، جایگاه ویژه‌ای دارد. سلامت خاک، کلید کشاورزی پایدار است. در خاک‌های مناسب است که گیاهان قوی، شاداب و سالم پرورش پیدا می‌کنند، از این رو، اجرای روش‌های اصلاح‌شده مدیریت در مزارع، بیشترین کمک را به پایداری کشاورزی خواهد کرد.

 

زمانی که ارقام زراعی مقاوم و سالم همراه با روش‌های مدیریتی مناسب کشت شوند، قطعا بازدهی نظام‌های کشاورزی افزایش خواهد یافت. به دلیل سنتی بودن کشاورزی در ایران، مدیریت زراعی به صورت کاملاً سنتی انجام می‌پذیرد. لذا برای استفاده بهینه و پایدار از اراضی کشاورزی نیاز به برنامه‌ریزی و مدیریت بهره‌برداری مناسب از زمین دارد، به نحوی که حداکثر بهره‌برداری مؤثر صورت گیرد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و بهسازی و حفظ محیط زیست در نظر گرفته شود.

 

 

در تعریف کمیسیون برونتلند از توسعه پایدار در سال ۱۹۸۷ آمده است: "توسعه‌ای مطلوب و پایدار است که نیازهای فعلی بشر را بدون آن که توان و امکانات نسل‌های آینده را در تأمین نیازهای خویش به خطر اندازد، برآورده کند".

 

کشاورزی پایدار یعنی استفاده بهینه از منابع و خدمات، بدون آنکه به محیط زیست صدمه وارد شود. این عمل، توسط فرایندهای طبیعی مانند چرخه‌های غذایی، تثبیت ازت، تجدید قوای خاک و دشمنان طبیعی آفات به جای استفاده از سموم شمیایی انجام می‌گیرد. در کشاورزی پایدار، کاربرد منابع غیر قابل تجدید که به محیط زیست و سلامتی کشاورزان و مصرف کنندگان زیان می‌رساند، کاهش می‌یابد.

 

 

پایداری خاک زراعی یک اصل مهم در کشاورزی پایدار است که سلامت و تداوم تولیدات کشاورزی به آن مربوط است. مجموع شیوه‌های مؤثر در پایداری و بهره‌وری خاک زراعی شامل تناوب زراعی، استفاده از بقایای گیاهی و کاه و کلش، آب زراعی، مصرف بهیـنـه کودهای و سموم شیمیایی، استفاده از آزمون خاک برای تعیین توصیه کودی و ارزیابی کیفیت خاک، مدیریت شخم، استفاده از روش نوین آبیاری تحت فشار و مدیریت تغذیه است. انتخاب شیوه‌های مدیریت خاک زراعی می‌تواند تأثیر معنی‌داری بر محیط زیست و بهره‌وری مزرعه داشته باشد، لذا برگزیدن بهترین شیوه‌ها برای بهره‌برداری درست از خاک، بخشی مهم مدیریت مزرعه است.

 

 

عضو هیئت علمی پژوهشکده ملی گل و گیاه در اینباره اظهار کرد: تغذیه گیاه یکی از موارد مهم در بهبود وضعیت کیفیت و کمیت گیاهان، باغات و به ویژه گیاهان زینتی است. برای داشتن تغذیه مناسب گیاهان، باید اطلاعات اولیه خوبی از وضعیت حاصل‌خیزی خاک موجود باشد. حاصل‌خیزی خاک یعنی مشخص کردن پتانسیل خاک در تامین نیازهای غذایی گیاهان. در صورتی که خاک نیاز غذای گیاهان را تامین کند، حاصلخیز محسوب می‌شود.

 

دکتر محمدعلی خلج در گفت و گو با ایسنا افزود: اگر نیاز گیاه تامین نشود، تفاوت میزان مطلوب و میزان موجود باید برای گیاه فراهم شود که کود نامیده می‌شود. کودها موادی هستند که عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان را دارند و تغذیه گیاه وابسته به نوع کودی است که به گیاه داده می‌شود. برای بهینه بودن مقدار کود مصرفی و تولید بهینه از لحاظ کمیت و کیفیت، باید مواردی را رعایت کنیم که یکی از این موارد مهم، بحث آزمون خاک و آب است.

 

 

وی ادامه داد: آزمون خاک و آب مانند آزمایش خون در زمان بیماری انسان است. آزمایش خاک، وضعیت عناصر مورد نیاز گیاه در خاک را نشان می‌دهد در مجموع ۱۷ عنصر غذایی وجود دارد که در کشت‌های خاکی و کشت هیدروپونیک (آبی) باید برای گیاه فراهم شود. در کشت خاکی، آزمایش خاک و آب برای توصیه کودی، ضروری است تا گیاه عملکرد بهینه داشته باشد. در آزمون خاک، ۳ فاکتور "زمان نمونه‌برداری"، "نحوه نمونه‌برداری" و "روش نمونه‌برداری" اهمیت دارد. زمان نمونه‌برداری، قبل از کشت است تا مقدار عناصر غذایی خاک سنجیده شود.

 

وی در ارتباط با نحوه نمونه‌برداری گفت: در این مورد روش‌های مختلفی وجود دارد اما روش ساده‌تر آن است که در قطر زمین حرکت کنیم و در مسافت‌های مشخص نمونه اخذ شود. روش دیگر، حرکت زیگزاگ در طول زمین و انجام نمونه‌برداری در مسافت‌های خاص است. زمانی که یک نقطه برای نمونه‌برداری تعیین شد، ابتدا ۳ الی ۴ سانت از سطح خاک را کنار می‌زنیم تا اگر گیاه یا کود دامی موجود است، برداشته شود و نمونه‌گیری از خاک صورت بگیرد.

 

وی افزود: برای این کار در ابتدا با بیل تا عمق ۳۰ سانتی از خاک برداشته می‌شود، سپس در همان محل یک بیل دیگر خاک برداشته می‌شود. خاک اطراف بیل دوم، کنار زده می‌شود و در واقع خاک مرکزی به عنوان نمونه قابل برداشت نگهداری می‌شود. این نمونه برداری‌ها در مسافت‌های مختلف، با هم تجمیع شده و برای آزمایشگاه خاک و آب ارسال می‌شود تا عناصر و صفات غذایی اندازه‌گیری شود و بر اساس خروجی آزمایشگاه، نوع و مقدار کود مورد نیاز کشت، توصیه می‌شود.

 

خلج گفت: در روش کشت هیدروپونیک تنها نمونه آب اخذ می‌شود. در این روش کشت، در صورتی که آبیاری با آب چاه صورت بگیرد، پس از خروج آب در بازه ۳۰ الی ۶۰ دقیقه‌ای، نمونه آب اخذ می‌شود. در صورت آبیاری با قنات، چندین بار در طول روز با فاصله ۲ الی ۳ ساعته نمونه آب گرفته می‌شود و پس از تجمیع، برای آزمایشگاه ارسال می‌شود.

 

وی تصریح کرد: مزیت اصلی آزمون‌ها این است که در روش سنتی، مقدار و نوع کود به صورت تخمینی تجویز می‌شود اما با استفاده از آزمون، مقدار و نوع کود مورد نیاز، دقیقا مشخص می‌شود. استفاده کمتر یا بیشتر از مقدار مورد نیاز کود، روی تولید اثر منفی می‌گذارد.

 

 

وی با ابراز تاسف از کم‌توجهی به این موضوع گفت: این آزمون نکته مهمی است که بسیاری از کشاورزان از آن غافل هستند. در کشت‌های بزرگ تفاوت هزینه مصرف کود آنقدر بالاست که شخص خود را مجاب به انجام آزمون خاک می‌داند. کشاورزان خرد به این مسئله توجه نمی‌کنند در حالی که اگر چند سال یکبار این آزمایش را داشته باشند، می‌توانند در مصرف کود صرفه‌جویی کنند.

 

وی افزود: این توصیه‌ها برای کشاورزان انجام می‌شود اما اهمیت ندادن به این مسئله در کشاورزان موجب مصرف بالای کود در کشاورزی ما شده است که علاوه بر صرف هزینه‌های مازاد، باعث آسیب‌های زیست ـ محیطی نیز می‌شود. این وظیفه کارشناس مسئولان است که این مسئله را به کشاورزان گوشزد کنند.

 

 

وی در مورد مواد تغذیه‌ای زمین گفت: در صورتی که یکی از مواد مورد نیاز گیاه بیش از حد لازم در خاک موجود باشد، می‌تواند جنبه سمی بودن پیدا کند. برای این کار می‌توان از روش آبشویی استفاده کرد یا از یک نوع کود استفاده کنیم تا بتواند این مواد را خنثی کند و از اثر سمی آن بکاهد. معمولاً تغذیه زمین با استفاده از کود فسفره بیش از اندازه طبیعی صورت می‌گیرد این کار باعث می‌شود که نه تنها گیاه مسموم شود، بلکه باعث می‌شود عناصر غذایی دیگر نیز جذب گیاه نشود و همین ممکن است مصرف کود کشاورز را ۲ الی ۳ برابر افزایش دهد که می‌توان با آب‌شویی یا یک فصل آیش، این مسئله را اصلاح کرد.

 

عمر پس از برداشت گل، در گرو آزمون و تغذیه درست

 

وی با اشاره به انجام پروژه‌های مختلف در محلات برای گل‌هایی مانند مریم، گلایل و میخک برای تغذیه گیاه یا حاصلخیزی گیاه، اظهار کرد: برخی از این پروژه ها به صورت پروژه تحقیقی ـ ترویجی در مزرعه کشاورزی انجام می‌شود و کشاورزان به این نتیجه رسیدند که می‌توانند با آزمون خاک، عملکرد کمی و کیفی خودشان را افزایش دهند. به عنوان مثال در گل و گیاهان زینتی، عمر پس از برداشت گل بسیار مهم است که با مصرف بهینه کودهای پتاسیمی و کلسیمی و کاهش مصرف کودهای نیتروژنی در زمان‌های مختلف می‌توان عمر پس از برداشت را افزایش داد که هم برای مصرف‌کننده نهایی و هم برای فروشنده اهمیت بالایی دارد.

 

وی افزود: البته این مسئله برای تولیدکننده نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است زیرا هر چه کمیت و کیفیت محصولات تولیدی بالاتر برود، قیمت محصول نیز افزایش پیدا می‌کند و منجر به افزایش سودآوری می‌شود. حتی در برخی موارد پس از انجام آزمون خاک و آب با کاهش مصرف کود از این راه نیز سود عاید تولیدکننده خواهد شد.

 

 

خلج گفت: یکی از دستاوردهای مصرف بهینه کود کاهش خسارت‌های زیست ـ محیطی است. نحوه مصرف کود بسیار مهم است. کودهای نیتروژنه، مانند کود اوره حلالیت بسیار بالایی دارند بنابراین از راه آبیاری به آب‌های زیرزمینی راه پیدا می‌کنند یا وارد جوی آب و آب قنات می‌شوند و در نهایت باعث آلودگی آب، خاک یا منابع طبیعی می‌شوند. یکی از روش‌هایی که برای مصرف بهینه کودهای نیتروژنه وجود دارد تغذیه زمین به روش تقسیطی است. به عنوان مثال یک سوم کود، قبل از کشت، یک سوم یک ماه بعد از کشت و یک سوم باقیمانده دو ماه پس از کشت به زمین داده شود.

 

خلج ادامه داد: این کار باعث کاهش هدررفتن کود نیتروژنه می‌شود. یکی دیگر از روش‌ها برای بهینه‌سازی مصرف کود نیتروژنه، پوشش کودها با استفاده از گوگرد است. به عنوان مثال، کود اوره را با گوگرد پوشش داده و باعث تولید کودهای «کند رها» می شوند. اینها کودهایی هستند که رهاسازی مواد مغذی در آب توسط آنها به تدریج صورت می‌گیرد و روزانه مقداری از کود در آب حل شده و جذب ریشه گیاه می‌شود.

 

 

عضو هیئت علمی پژوهشکده ملی گل و کیاه گفت: حشرات و آفات گیاهی مراحل مختلف زندگی شامل تخم، شفیره، حشره نابالغ و حشره بالغ بدارند. زمستان‌گذرانی برخی حشرات با استفاده از همین تخم  صورت می‌گیرد که به سرما و شرایط سخت جوی مقاوم هستند. این‌ها روی شاخه‌ها و برگ‌ها می‌مانند و همراه برگ وارد سیستم کشت بعدی گلکارها می‌شود. یکی از روش‌ها برای رفع این مشکل این است که کمپوست سازی برگ‌ها برای تبدیل به خاک برگ به صورت اصولی انجام شود.

 

وی تصریح کرد: برای این کار باید از نوعی کود یا سموم خاص استفاده کرد تا سیکل رویشی حشره کامل نشده و تخم حشره از بین برود. در غیر این صورت، ورود تخم آفات به گلخانه‌ها و تبدیل آنها به حشرات مولد، باعث آسیب به گیاهان می‌شود. از آنجا که رسالت پژوهشکده گل و گیاهان زینتی انجام کارهای کاربردی است، بیشتر کارهای پژوهشی توسط همین پژوهشکده و محققین سایر مراکز تحقیقاتی مرتبط صورت می‌گیرد. البته بخشی از کارهای پژوهشی در دانشگاه‌ها نیز انجام می‌شود و چون این کار یک پژوهش نوین است، در زمینه محقق با کمبود مواجه هستیم. در این حوزه جای کار بسیاری وجود دارد و از آنجا که تنوع گل و گیاهان زینتی زیاد است، نیاز است که روی بحث‌های تغذیه، حاصلخیزی و بسترهای کاشت و پس برداشت، آفات، بیماری و اصلاح، کارهای مختلفی صورت بگیرد.

 

وی اظهار کرد: شهرداری‌های محلات، اصفهان، خرم‌آباد، مشهد، تهران و کرج با این موسسه ارتباطات پژوهشی دارند و از نتایج پژوهش‌های ما، بهره می‌برند. کشورهای وارد کننده گیاه در مرحله اول، کمیت و کیفیت محصول را در نظر می‌گیرند. هرچند گیاهان زینتی مانند گیاهان خوراکی نیستند تا مقدار نیترات موجود در آن اهمیت داشته باشد اما در قرنطینه کشورهای واردکننده، آفات و بیماری گیاه مورد بررسی قرار می‌گیرد تا آفات از کشور مبدا وارد نشود.

 

وی ادامه داد: کارهای انجام شده برای حاصلخیزی خاک، روی کیفیت گل موثر است مانند افزایش قطر گل، افزایش قطر ساقه گل و افزایش عمر پس از برداشت. کشور وارد کننده با بررسی فاکتورهای مورد انتظار اقدام به واردات می‌کند.

 

 

خلج گفت: تعدادی از گلکاران محلاتی از خدمات آزمایش خاک این پروژه این پژوهشکده استفاده می‌کنند اما این استفاده پایین‌تر از حد انتظار ماست. دلایل مختلفی برای مسئله وجود دارد؛ بسیاری از گلکاران ما از لحاظ سنی در شرایطی قرار دارند که بیشتر به صورت سنتی فعال هستند و در برابر تغییر رویه مقاومت می‌کنند که می‌تواند به لحاظ اقتصادی یا نیروی کارگری باشد.

 

وی اظهار کرد: اما تولید کننده‌هایی که با علم روز پیش می‌روند، ارتباط خوبی با پژوهشکده دارند و از روش‌های مصرف کود، مبارزه با آفات، اصلاح گیاهان و رقم‌های جدید، استفاده می‌کنند و تا جایی که خدمات ما داخل پژوهشکده صورت بگیرد و هزینه‌ای برای پژوهشکده نداشته باشد، این سرویس‌ها به صورت رایگان است. حتی برخی آزمایش‌ها مانند اندازه‌گیری EC یا PH خاک، به صورت رایگان انجام می‌شود تا تولیدکننده متوجه شود که این آزمون‌ها برای بهبود عملکرد کمی و کیفی مهم است. توصیه‌های کودی و سموم هم به صورت رایگان در اختیار گلکاران قرار می‌گیرد.

 

 

وی ادامه داد: خاک محلات در مجموه یک خاک متوسط و سبک است که به خاک شنی موسوم است. البته در جاهایی کیفیت خاک بهتر است اما اکثریت خاک‌ها به همین شکل است. این خاک سبک در اکثر عناصر غذایی ضعیف است و دلیل آن این است که سال‌ها بدون تغذیه درست از آنها استفاده شده است و از عناصر غذایی تخلیه شده است. هرساله باید به این خاک‌ها رسیدگی شده و تغذیه شوند. البته برخی گلخانه‌ها که به صورت گلدانی تولید می‌کنند، خاک‌های بکر را از مناطق حاشیه شهر تامین می‌کنند که آنها هم خیلی حاصلخیز نیست و باید حتماً عناصر غذایی به آن داده شود و آزمون خاک آنها صورت بگیرد.

 

 

وی افزود: به عنوان مثال بسیاری از گل‌کارانی که در زمینه تولید گل‌های فصلی مانند پامچال و سینره کار می‌کنند که در ایام عید محصول آنها به بار می‌نشیند، در بهمن و اسفند از وضعیت رشد گیاهان خود ناراحت بودند که با یک بررسی بسیار ساده متوجه شدیم که خاک آنها شور است در حالی که اگر همان ابتدا آزمایش شوری خاک انجام می شد، این نکته را درک می ‌کردند که این گیاه مناسب این خاک نیست و چندین ماه هزینه و زمان را صرف تولید آن گیاهان نمی‌کردند.

 

وی تصریح کرد: کشت هر محصول جدا از خاک‌ و آب، به اقلیم آن منطقه نیز ارتباط پیدا می‌کند و بحث‌های اقتصادی و سیاست‌های داخلی و خارجی هم روی آن تاثیرگذار است و نمی‌توان توصیه کلی برای یک منطقه داشت. یک کشاورز بنا به درخواست بازار یا تعداد دفعات برداشت گیاه و سودآوری بیشتر، محصول خود را تغییر می‌دهد. ممکن است یک کشاورز کشت خود را همچنان به صورت سنتی انجام دهد ولی کشاورز دیگر به سمت تولید محصولات جدیدتر پیش برود که این بستگی به دیدگاه یا پشتوانه اقتصادی آن کشاورز دارد. می‌توان از طریق اتحادیه‌ها یا شرکت‌های تعاونی برای کسب و کار کشاورزان برنامه‌ریزی کرد.

 

وی بیان کرد: یکی از کارهای ما پس از انجام پروژه‌های تحقیقاتی ترویج آن است که این ترویج به چند طریق انجام می‌شود؛ گزارش نهایی پروژه که فایل آن در سایت سازمان تحقیقات قرار داده می‌شود و تمام افراد به آن دسترسی دارند، سخنرانی، کارگاه‌ها، روز مزرعه، هفته انتقال یافته‌ها، مقاله، نشریه و دستورالعمل که در اختیار تولید کنندگان، کارشناسان و مروج‌ها قرار می‌گیرد.

 

 

وی گفت: ساختار گیاه مانند انسان است اگر تغذیه انسان خوب باشد نسبت به بیماری مقاوم‌تر است یا اگر دچار بیماری شد، می‌تواند بهبود سریع‌تری داشته باشد. گیاهان نیز به همین شکل هستند. اگر حاصل‌خیزی خاک را بهبود بخشیم و تغذیه گیاه مناسب باشد و گیاه از نظر مواد غذایی در شرایط خوبی به سر ببرد، مقاومت گیاه به تنش‌های مختلف مانند تنش شوری، بیماری و آفات هم بیشتر می‌شود و اگر به یکی از آنها دچار شد، سریع‌تر می‌تواند بهبود پیدا کند و به حالت اولیه بازگردد.

 

وی اظهار کرد: کود فسفر روی ریشه‌زایی تاثیر می‌گذارد و ریشه گیاه را قوی و افشان می‌کند. هرچه ریشه گیاه قوی‌تر باشد، می‌تواند آب و مواد غذایی را از نقاط مختلف زمین جذب کند.

 

 

وی ادامه داد: شوری خاک موجب تضعیف جذب آب توسط گیاه می‌شود. روش‌های مختلفی برای مقابله با شوری خاک وجود دارد. واحد سنجش شوری خاک، دسی‌زیمنس بر متر است. اگر مقدار شوری صفر تا ۴ باشد، خاک نرمال نامیده می‌شود و اگر از ۴ به بالا باشد، خاک شور نامیده می‌شود. در واحد ۰ تا ۴ نیز گیاهان طبقه‌بندی می‌شوند. عملکرد بعضی از گیاهان در شوری بالای یک، کاهش پیدا می‌کند. برخی گیاهان مثل گیاه جو تا واحد۱۰ نیز مقاوم هستند و پسته تا شوری ۶ و ۷ هم مقاومت دارد.

 

وی افزود: اما گیاهی مانند اطلسی، شمعدانی یا بنفشه اگر شوری آنها از ۲ بالاتر برود، ممکن است به گلدهی هم نرسند. یکی از روش‌های اصلی برای مبارزه با شوری خاک، کشت گیاه مقاوم به شوری است. برای کشت گیاهان دیگر باید خاک شور احیا شود. باید با آب شیرین و مواد اصلاحی، خاک شور را اصلاح کنیم که برای این کار نیاز به صرف هزینه‌های بالا است. در مقیاس‌های کوچک می‌توان خاک را تعویض کرد، به این ترتیب که ۲۰ الی ۳۰ سانت از سطح خاک را برداشته و با خاک مناسب جایگزین کنیم.

 

 

وی تصریح کرد: بدترین حالت ممکن این است که خاک شور نبوده ولی آب شور باشد زیرا در این حالت، آب به مرور خاک را شور می‌کند. یکی از روش‌هایی که می‌توان با این مسئله مقابله کرد، برطرف کردن شوری آب با مواد شیمیایی و به وسیله دستگاه است. یا می‌توان استخر یا منبعی را ایجاد کرد که آب شور را با درصد خاصی از شیرین مخلوط کرد تا آب مناسب برای کشت را فراهم کنیم.

 

پساب تصفیه نشده فاضلاب و خطری که زمین و انسان‌ها را تهدید می‌کند

 

وی بیان کرد: در فاضلاب تصفیه نشده بسیاری از بیماری‌های انسانی وجود دارد و می‌تواند مسری باشد و برای افرادی که آنجا کار می‌کنند یا کسانی که با آن آب سروکار دارند، مضر باشد و بیماری‌های پوستی، گوارشی و ... ایجاد کند. پسابی که حاصل از فاضلاب تصفیه شده است، در برخی پارک‌ها یا برخی مزارع و گلخانه‌ها استفاده می‌شود.

 

وی گفت: در این پساب‌ها باید استانداردهای متناسب با گیاهان زینتی و خوراکی رعایت شود و اگر نشود، به محصول آسیب می‌زند. ممکن است در پساب فاضلاب، عناصر سنگین وجود داشته باشد که حاصل مواد شستشوکننده و پساب‌های صنعتی و بیمارستان‌هاست و در صنایع، انواع روغن‌ها و مواد شیمیایی وجود دارد. در هرحال باید سازگاری پساب را برای گیاه سنجیده و سپس مورد استفاده قرار داد.

 

وی ادامه داد: با توجه به استفاده پساب‌ها در پارک‌ها و تماس مستقیم برخی کودکان با آنها لازم است که دقت زیادی در مورد آنها صورت بگیرد. استفاده از پساب تصفیه نشده در زمین می‌تواند به آن آسیب برساند. در بعضی مکان‌ها استفاده از آنها موجب شده است که زمین تا ۵ سال یا بیشتر قابل کشت نباشد. برای اصلاح این خاک باید چندین سال با آب باران شستشو داده شود تا بتواند مناسب کشت گردد و عناصر سنگین مانند سدیم و کلر آن از بین برود.

 

 

وی ادامه داد: به خاطر وضعیت منطقه ایران بیشتر، خاک‌های ایران آهکی است که باعث کاهش جذب عناصر ضروری مثل آهن، روی و منگنز می‌شود. بنابراین ناچاریم که این عناصر غذایی را به وسیله روش‌های مختلف کوددهی مانند چال‌کود، کودپاشی و محلول، برای گیاه فراهم کنیم. یا برای کشت درخت، یک متر یا دو متر مربع اطراف درخت را عوض کرده یا اصلاح کنیم یعنی کود دامی یا خاک‌برگ یا شاخ و برگ گیاهان را اضافه کنیم تا مواد آلی خاک افزایش پیدا کند.

 

به گزارش ایسنا، خاک به عنوان یکی از عنصرهای اصلی تولید در کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار است. عدم توجـه بـه مسئله حفاظت خاک، خسارت‌های جبران ناپذیری را بر پیکره اقتصاد جامعه به خصوص بر بخش کشاورزی و تهیه مواد غذایی بشر وارد می‌کند، لذا باید از سیر تخریب این منبع حیات جلوگیری کرد.

 

نقش انسان به عنوان عامل اصلی در تخریب خاک به خوبی روشن است. در هر جامعه به منظور رسیدن به توسعه پایدار، حفظ و حراست از منابع طبیعی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. به همین منظور برای مدیریت منابع خاک کشور اجرای طرح‌های جامع مدیریت منابع خاک با تاکید بر مدیریت ریسک لازم و ضروری است.