تهاجم قدرتمندانه چای خارجی در دهه های گذشته با پشتیبانی های قوی تبلیغاتی و جریان های رانتی تاب و توان از بازار محلی چای شهرهای چای خیز شمال را گرفته بود ، این تهاجم گسترده تا عمق جان مصرف کنندگان نفوذ کرد و تغییر ذائقه های شهروندان ایرانی را در پی داشت.
حتی بازارهای محلی شهرهای چای خیز نیز در مقابل این هجوم قدرتمندانه توان مقابله خود را از دست دادند و بازار مصرف داخلی در تسخیر کمپانی ها و فروشندگان چای خارجی در آمد.
در این سال های رکود، هنر کارخانه های چای سازی این بود که بهترین چای های برگ سبز برداشت شده از باغ های شمال را در انبارهای مرطوب سازمان تعاون روستایی انباشت و تبدیل به تفاله کنند.
انبارها ناگهان با انبوهی از چای های چندین ساله که حاصل دسترنج کشاورزان بود مواجه شدند و از سویی نیز با تغییر ذائقه ها به سوی چای های پر رنگ و لعاب خارجی منجر به نخریدن چای داخلی شد که ورشکستگی صنعت چای کشور را در پی داشت .
در این شرایط غیر متعادل ، چای تولید داخلی توان ایستادگی در مقابل بسته های شکیل ولی بی کیفیت چای های خوش آب و رنگ خارجی را نداشت و بازارهای داخلی ایران یکی پس از دیگری به تسخیر کمپانی های چای خارجی درآمد.
اما دیری نپایید که این رنگ و لعاب و چایی خارجی سرشار از مواد افزودنی های مضر بر همگان آشکار شد و میل به چای طبیعی و با کیفیت داخلی افزایش یافت از طرفی هم با تدابیر دولت تدبیر و امید، صدها تن چای انباشته شده سنواتی در این انبارها نابود و از ورود آن به بازار داخلی جلوگیری بعمل آمد.
طی چند سال اخیر با حمایت های دولت از صنعت چای و چایکاران شمال و پی بردن ذائقه های ایرانی به کیفیت چای داخلی میل به عطر و طعم چای داخلی افزایش یافته است که به گفته کارشناسان سازمان چای کشور هم اکنون فروش چای داخلی به سال رسیده است و انبارهای سازمان چای و تعاون روستایی دیگر محلی برای دپوی چای داخلی نیستند.
این روزها در شهرهای چایی خیزی مانند لاهیجان ، املش ، لنگرود و فومن چای خارجی خرید و مصرف نمی شود و بازار فروش چایی های خارجی کساد شده است.
بسیاری از مسافران و گردشگرانی که به شهرهای چای خیز بویژه لاهیجان پایتخت چای ایران می آیند یا از روی عرق ملی و یا با پی بردن به ماهیت طبیعی چای تولید داخلی؛ دنبال دسترنج هموطنان خود که بدون اسانس های مصنونی هستند ،می گردند.
هم اکنون داد و ستد چای در بازارهای داخلی بویژه در لاهیجان در حال رونق گرفتن است و خریدو فروش چای تولید کارخانه های داخلی رونق دارد و گاهی نیز تولید دستی یا سنتی نیز مشتریان خاصی دارد.
یک کارشناس و مشاورفنی صندوق ملی حمایت از توسعه صنعت چای کشور به خبرنگار ایرنا می گوید: کارخانه های تولید کننده چای با برند خوشنام در فروش چای دغدغه ندارند و نبود چای خارجی در بازارشهرهای چای خیز نشان از استقبال ایرانیان در مصرف چای ایرانی است.
سیدعبدالله میرحسینی مقدم افزود: چای داخلی در مقایسه با چایی های وارداتی موجود در بازارهای ایرانی از کیفیت خیلی بالاتری برخوردار هستند و در تولید چای داخلی مصرف کودهای شیمیایی به حداقل رسیده و این چایی ها از نظر باقیمانده سموم و فلزات سنگین قابل اطمینان می باشند.
وی با اشاره به اینکه عمر مفید نگهداری چای در کیسه های تولید کارخانه ها سه سال است و چای نگهداری شده در انبارها پس از سه سال قابلیت مصرف انسانی ندارند ، اظهارداشت:طی چندسال اخیر به دلیل میل و اشتیاق برای خرید چای داخلی مشکل فروش چای حل شده است و بیشتر کارخانه ها در داخل شهر لاهیجان فروشگاه دارند و یا چای تولید این واحدها در مغازه های داخل شهر به فروش می رسند.
وی خاطرنشان کرد:برخلاف گذشته کارخانه هایی با برند خوشنام دغدغه فروش چای ندارند و چای آنها به راحتی به فروش می رود.
نحوه عرضه چای :
هم اکنون چای در بازار لاهیجان و سایر بازارهای چای خیز گیلان در بسته بندی های مختلف و استانداردی که در واحدهای عمل آوری بسته بندی می شوند و یا در کیسه ها و پلاستیک های چندکیلویی بصورت فله ای به مشتریان و مسافران عرضه می شوند .
یک فروشنده چای در بازار لاهیجان گفت: طی دو سال اخیر تعداد مغازه های چای فروشی دو برابر شده و رونق گرفته است و اکثر مردم چای خود را بطور مستقیم از کارخانه ها تهیه می کنند و تعدادی نیز چای خود را از مغازه ها می خرند و این مغازه های چای فروشی به حدود 50 مغازه در شهر لاهیجان افزایش یافته است.
در بین چایی های عرضه شده در بازار لاهیجان چایی های دستی نیز با بیشترین قیمت نسبت به چایی های واحدهای چایسازی با هرکیلوگرم بین 400 تا 500هزار ریال را می توان بدست آورد.
یک کارشناس و فروشنده چای در لاهیجان گفت : هنوز ذائقه مردم ایران به چای ایرانی عادت ندارد و هنوز مردم ایران غیر از شهرهای گیلان و مازندران چای اسانس دار خارجی را ترجیح می دهند.
وی یادآورشد: بسیاری از مردم چای سوخته که تحت عنوان شکلاتی توسط برخی از کارخانه های عمل آوری و عرضه می شود را چای خوب می شناسند درحالی که چای خشک هیچ ارزشی مفیدی ندارد فقط ذائقه ها به آن عادت داده شده اند.
وی که نخواست نامش فاش شود اظهارداشت: عطر و رنگ و کیفیت چای به هم ارتباط دارد وقتی در بهار وارد شهر لاهیجان می شوید همه جا بوی چای تازه می دهد و هرچند به سمت پاییز می روید هم از عطر چای و هم برکیفیت آن کاسته می شود.
وی خاطرنشان کرد: چایی هایی شانس فروش بیشتری دارند که برند ثابتی ازنظر کیفیت داشته باشند و در بسته هایی با کیفیت مناسب فروخته شوند.
یک تولید کننده چای در باره چگونگی تشخیص چای مرغوب از نامرغوب گفت: خود بسته ها و مرغوبیت چایی بهترین تبلیغات و بازاریابی برای فروشنده است که هر مشتری پس از مصرف آن اگر مرغوب باشد بدنبال آن می آید و بر تعداد مشتریان آن نیز افزوده می شود.
جواد بخشی پیرمردم کشاورز لاهیجانی یکی از آن نادر مردانی است که با دست خود برای علاقه مندان چای دستی چای تولید می کند و هم چایی های بهاری و عمل آوری دستی را برای مشتریانی خاص در شهر رشت و لاهیجان فراهم می کند.
این فروشنده سیار چای می گوید: 15سال چای خریدار نداشت و هم اکنون سه سال است که فروش چای درحال رونق است و چای دستی هم مشتریانی پیدا کرده است.
وی در مورد علت رویکرد مردم به چای داخلی را تست کردن چای خارجی و پی بردن به واقعیت آن می داند که به گفته وی سرشار از رنگ بوده و اسانس دار است.
وی می افزاید: در روز بین 10 تا 15کیلوگرم چای خشک اعم از چای تولیدی کارخانه ها یا تولیدی دستی را به مشتریان می فروشم و از این طریق امرار معاش می کنم.
نحوه عمل آوری و مرغوبیت چای در کارخانه های چای سازی :
برگ سبز در چهار چین برداشت و در بیش از 150 واحدهای چای سازی عمل آوری می شود که مرغوبترین و بالاترین چای مربوط به اولین چین یا همان چین بهاره است که از اردیبهشت ماه آغاز می شود.
فرایند عمل آوری چای در واحدهای تولیدی در چین های مختلف یکسان است ولی مرغوبیت چای بستگی به چین های برگ سبز دارد که در برداشت چین های بعدی به نسبت چین های قبلی از کیفیت و کمیت چای کاسته می شود.
همه برگ های سبز چایکاران در چهار مرحله برداشت که به چهارچین معروف است پس از عملیات پلاس درکارخانه ها از مرحله غربال عبور کرده و توسط دستگاه های مالش به درجات مختلفی تبدیل می شوند.
مالش اولین چین چای در ابتدای اردیبهشت ماه آغاز و آخرین چین نیز در مهر ماه انجام می شود.
چای تولید داخلی بصورت مالش یک ممتاز و قلم ممتاز یا ممتاز زرین ، مالش دو شکسته و مالش سه بصورت قلم درشت در بازارهای داخلی عرضه می شود که چای ممتاز و قلم ممتاز بهاره اعلاترین چای بشمار می رود.
گیلان از 110هزارتن چای مورد نیاز مصرف داخلی کشور در یک سال حدود 20 هزارتن آن را تولید می کند که این تولید در دهه های گذشته بیش از سه برابر فعلی بود.
کارشناسان می گویند یکی از مشکلات صنعت چای ایران قدیمی بودن دستگاههای مالش است زیرا بیشتر این دستگاهها بیش از 50 سال عمر دارند که با نوسازی در صنعت چای می توان باز هم بر کیفیت چای داخلی افزود.
چای در لاهیجان که به شهر چای ایران معروف است قدمتی 117ساله دارد پس از انتقال چای توسط کاشف السلطنه پدر چای ایران یک قرن طول کشید تا سطح باغ های چای به 32 هزار هکتارکنونی رسید . / ایرنا