صنعت شیلات و پرورش آبزیان در حالی روند رو به رشدی در پیش گرفته است که بهره برداران این بخش هنوز نتوانسته است آنطور که شایسته است از منافع اقتصادی نهفته در این صنعت استفاده کنند. این در حالی است که به گفته کارشناسان جمعیت جهان رو به افزایش است پس نیاز به غذا دارند و بهترین پروتئینی که می توانند استفاده کنند، پروتئین سفید است. در شرایطی که پروتئین ماهی سالمترین ها است و طبیعتا باید رو به افزایش تولید این موجودات داشته باشیم.
از طرف دیگر کارشناسان می گویند اگرچه تعریف واحد جهانی برای اقتصاد دریا، وجود ندارد اما بانک جهانی آن را به عنوان استفاده پایدار از منابع دریایی برای رشد اقتصادی، بهبود معیشت و اشتغال با حفظ سلامت اکوسیستم دریا تعریف می کند. این در شرایطی است که به گفته مهدی استادی جعفری، کارشناس اقتصاد دریا با محاسباتی که در حوزه اقتصاد دریا انجام می شود و با توجه به شاخص هایی که مورد استفاده قرار می‌گیرد کشور ایران در استفاده از ظرفیت دریایی خود در میان حدود ۱۹۰ کشور جهان رتبه چهلم را دارد! از سوی دیگر به گفته این کارشناس، از دیگر ظرفیت های اقتصاد دریا محور استفاده بهینه از مفصل‌ها و گلوگاه‌های حمل و نقل دریایی یعنی بنادر بازرگانی است. لذا در حالی که در کشورهای پیشرفته با نسل ششم توسعه بنادر مواجه هستیم، بنادری که صرفا محل تخلیه و بارگیری نیستند بلکه بخشی از حلقه لجستیک هستند. اما در ایران از هشت بندر اصلی در جنوب و سه بندر اصلی در شمال کشور، سه بندر از نسل دوم بوده و این نشان دهنده فاصله ایران با کشورهای جهان در حوزه ترانزیت و حمل و نقل دریایی است. بنابراین به نظر می‌رسد توجه جدی به ارتقای نسل بنادر و توجه به نقش لجستیک آن‌ها نقشی کلیدی در استفاده از این ظرفیت دارد.
پتانسیل بالای نوار ساحلی برای افزایش تولیدات بخش شیلات
بر اساس این گزارش در حالی از ظرفیت های حمل و نقل دریایی به نوعی غفلت می کنیم که در بحث عقب ماندن از اقتصاد دریا، در حوزه بهره برداری از صنعت آبزی پروری و ارزآوری برای کشور نیز موانع و چالش هایی پیش رو است که تحقق این امر را سخت کرده است. «علی جهانپور» فعال صنعت آبزی پروری کشور در این خصوص به بازار می گوید: در بحث اقتصادی نبودن فعالیت در صنعت شیلات و آبزی پروری یکسری موانع وجود دارد از جمله اینکه محدودیت هایی که در رابطه با تحریم است که جلوی افزایش تولید ما را گرفته است با این وجود راه دیگری وجود ندارد و تولید در این حوزه باید افزایش یابد و از اقتصاد دریا همچون دیگر کشورها بیشترین بهره ها را ببریم.
در حالی که تولید و تامین غذاهای آماده و نیمه آماده و به نوعی امتناع از خام فروشی در حوزه آبزی پروری راهکاری مثمرثمر برای توسعه اقتصاد دریا است در کشور ما چندان روی تنوع تولیدات و محصولات در این بخش کار نشده است
جهانپور افزود: مساله اینجا است که در این حوزه پتانسیل بسیار بالایی در نوار ساحلی و همچنین استانهای غیرساحلی داریم و لذا بایستی از آبهای ساحلی برای افزایش تولید اقدام کنیم. اما مساله اینجا است که به نوعی خود را در این حوزه با محدودیت ها روبرو می کنیم.
این فعال صنعت خاطر نشان کرد: از سوی دیگر برای اقتصادی کردن تولیدات این بخش ضمن توسعه بازارهای خارجی باید از روشهایی که دیگر کشورها استفاده می کنند بهره گرفت. به عنوان مثال بسیاری از کشورهای صاحب صنعت در بحث تولید و فرآوری آبزیان و ارائه محصولاتی با شکل و شمایلی متفاوت و طعم های مختلف پیشرو هستند و توانسته اند محصولاتی با ارزش افزوده بالا به بازارهای مختلف ارائه بدهند.
بسته بندی صنایع غذایی دریایی ایران برای مشتریان خارجی جذاب نیست
جهانپور افزود: البته باید توجه داشته باشید که به عنوان مثال در بحث تولید و تامین غذاهای آماده و نیمه آماده که یکی از راهکارهای ایجاد ارزش افزوده در این حوزه است، در ایران نیز طی ۳۰سال اخیر پیشرفت های زیادی صورت گرفته است با این وجود هنوز در تنوع تولید جای کار بسیار داریم.
وی خاطر نشان کرد: با تمام این تفاسیر در این حوزه که موجب می شود نتوانیم از منافع اقتصادی این بخش بهره ببریم مشکلی است که در قسمت بسته بندی محصولات و فرآورده ها داریم.
جهانپور با بیان اینکه در حوزه بسته بندی فرآورده های شیلاتی بسیار ضعف داریم، افزود: البته این مشکل در صنایع مختلف به طور کلی وجود دارد در حالی که بسته بندی ویترین کار یک فرد و شرکت است اما ویترین ما که باید مشتری را به سمت خود جذب کند چنین شرایطی را ندارد.
رفتن به سمت استفاده از غذاهای آماده و نیمه آماده دریایی گریز ناپذیر است
بر اساس این گزارش، شرکت های فعال در حوزه تهیه غذاهای آماده و نیمه آماده نیز با چالش هایی مواجه هستند که این امر موجب می شود نتوانند تولیدات خود را توسعه دهند و در پی آن به سمت دست یابی به بازارهای جدید بروند.
شهرام شاهسوندی یکی از این افراد است که در حوزه محصولات غذایی مبتنی بر فرآورده ها و تولیدات بخش آبزیان فعالیت دارد و به طور خاص در حوزه تولید غذای آماده و نیمه آماده، انواع ناگت، فیله ماهی سوخاری، فیش فینگر و دیگر محصولات غذایی اینچنینی فعالیت دارد.
بانک ها الان سیستم انقباضی را در پیش گرفته اند و به واحدهای تولیدی تسهیلات نمی دهند و بنابراین تولید کنندگان صنایع غذایی دریایی برای توسعه تولیدات خود با مشکل مواجه هستند
شاهسوندی معتقد است با توجه به اینکه سازمان فائو اخیرا اعلام کرده است برای تامین غذایی جهانی استفاده از غذاهای آماده و منجمد در حال رشد است، کشور ما نیز لاجرم باید به این سمت و سو پیش برود و شاهد سوق پیدا کردن جامعه به این سمت و سو نیز هستیم.
وی به بازار می گوید: رفتن جامعه به سمت و سوی استفاده از غذاهای آماده و نیمه آماده به نظر بنده جبر زمان است و خواه ناخواه در این مسیر هستیم بنابراین این صنعت رو به رشد است. به عبارت دیگر روز به روز ضریب نفوذ غذاهای آماده بیشتر می شود.
گرانی مواد اولیه و نداشتن نقدینگی؛ چالش اصلی تولیدکنندگان صنایع غذایی دریایی
وی در پاسخ به این سوال که در بحث تجهیزات و تکنولوژی هایی که برای تولید این نوع غذاها استفاده می شود چقدر سرمایه گذاری در کشور صورت گرفته است، نیز می گوید: این حوزه مستلزم سرمایه گذاری های هنگفتی است و مجموعه ما شخصا در این مسیر سرمایه گذاری کلانی انجام داده است تا ضمن حفظ بازارهای فعلی به بازارهای جدید نیز راه یابیم.
شاهسوندی با اشاره به چالش هایی که در مسیر تولید غذاهای آماده و نمیه آماده مبتنی بر آبزیان دارند، خاطرنشان کرد: اصلی ترین چالش ما بحث نقدینگی است؛ به این معنا که قیمت مواد اولیه مورد استفاده ما از جمله آرد، گوشت و روغن از زمانی که ارز ۴۲۰۰ تومانی حذف شده حداقل ۳ برابر شده است بنابراین نیاز به نقدینگی بالاتر رفته است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر شاهد هستیم که بانک ها نیز الان سیستم انقباضی را در پیش گرفته اند و به واحدهای تولیدی تسهیلات نمی دهند و بنابراین از این جهات ما مشکل داریم.
اقتصادی سازی صنعت شیلات با تولید روغن و پودر ماهی و عرضه در بازارهای جهانی
از دیگر محصولات با ارزش افزوده بالا، که در حوزه آبزیان و شیلات می تواند بر اقتصادی سازی صنعت کمک کنند بحث تولید فرآورده های دیگری همچون روغن ماهی و پودر ماهی است. به طوری که دیگر فعال بخش صنعت که در بخش تولید روغن ماهی فعالیت دارد در این خصوص به بازار می گوید: تولیدات ما درواقع دو بخش کارکرد دارد؛ یکی خوراک انسانی و دیگری قابل مصرف در واحدهای تولید غذای ماهی است. در قسمتی که مربوط به غذای ماهی است روغن را می گیرند و در پروسه پخت شان استفاده می کنند و در بخشی هم که مربوط به خوراک انسانی است تصفیه می کنند و اکثرا به کشورهایی مثل ایتالیا و چین صادر و در آنجا تصفیه می کنند و در آنجا در قالب کپسول امگاتری به دیگر کشورها صادر می کنند.
این فعال صنعت اظهار می دارد: با این وجود در حوزه تولید این محصول که می تواند ارز آوری بالایی نیز برای ما داشته باشد با موانعی مواجه هستیم از جمله اینکه در تامین نقدینگی مشکل داریم و این امر موجب شده است در حالی که تقاضا از بازارهای داخل و به طور خاص از بازارهای خارجی برای این محصول بالا است، نتوانیم پاسخگو باشیم.