هدر رفت نهاده‌های دامی در صنعت دام‌پروری| «فرآوری دانه» در مبادی واردات کشور

 این روزها استان سمنان مانند دیگر نقاط کشور با مشکلات عدیده ای در زمینه کم آبی و تولید نهاده های دامی روبرو است. تنش های آبی از یک سو و افزایش هزینه های تولید از سوی دیگر سبب شده تا کشاورزان که تولید کنندگان اصلی خوراک دام و در واقع پایه گذاران تغذیه ایران محسوب می شوند، با مشکلاتی روبرو شوند لذا توجه به فرآوری و استفاده از تمام ظرفیت های کشاورزی و دامپروری کشورمان در این برهه زمانی از هر برهه دیگری مهم تر است.

 

در برهه کنونی و با عنایت به تمام مشکلات عدیده کشور به خصص خشکسالی، اتلاف و هدر رفت، یکی از مهمترین چالش‌هایی است که به اقتصاد دامپروری استان سمنان و کشور ضرر می‌رساند. هدر رفتی که اگر جلوی آن گرفته شود، سالانه میلیون‌ها دلار در سراسر کشور، صرفه‌جویی شده و می‌تواند به ارتقای زیرساخت‌ها و بهبود وضعیّت دامپروری، منجر شود. دامپروری که اگر بتواند تقویت شود، قطعاً تاثیر بسزایی در اقتصادی کل کشور خواهد گذاشت.

 

فرآوری صحیح غلاّت نه تنها در شرایط کنونی اقتصادی می‌تواند از هدر رفت پول و سرمایه مملکت جلوگیری کند، بلکه می‌تواند حتی به افزایش راندمان تولید شیر و گوشت نیز منجر شود. در واقع فرآوری غلاّت مصرفی دام از یک سو جلوی اتلاف منابع را می‌گیرد و از سوی دیگر به ما کمک می‌کند تا بهره‌وری بیشتری را در دام داشته باشیم. از سوی دیگر باید گفت ما در کشور و استان سمنان توان و ظرفیت علمی بسیار خوبی داریم که می توانیم از آن در فرآوری و استفاده حداکثری از یک محصول تولیدی استفاده کنیم تا به زیرساخت های اقتصادی کشورمان کمک شود.

 

گاهی نهاده‌های دامی همانند معادن، خام فروشی می‌شوند

 

گاهی نهاده‌های دامی همانند معادن، خام فروشی می‌شوند و اغلب فرآوری شان محدود به برخی فناوری‌های قدیمی است. در صورتی که با فرآوری‌های مطلوب می‌توان ارزش غذایی آنها را در تغذیّه‌ی دام بالا برد. در ادامه پیرامون یکی از چندین موارد هدر رفت پول و سرمایه‌ی ملّی در صنعت خوراک دام کشور با آقای رضا خداوردی متخصّص تغذیّه‌ی دام به گفتگو نشستیم. در این گفتگو پیرامون فرآوری محصول ذرت برای تعذیه دام سوالاتی مطرح می شود.

 

 

از جمله مشکلات عمده‌ای که هر روزه در بازدیدهای تخصّصی دامپروری در مناطق مختلف کشور با آن مواجه می‌شویم، عدم رعایت آسیاب و یا فراوری صحیح دانه‌ی غلاّت مورد استفاده در تغذیه‌ دام است که به عنوان یکی از چندین عوامل پنهان هدرروی منابع و نهاده‌های دامی، به شمار می‌آید. به طور کلّی دانه‌ی ذرّت از استحکام بالایی برخوردار بوده و پیوند بین پروتئین و نشاسته در آن کاملاً قوی است به طوری‌که حتّی آسیاب مرطوب (wet milling) نیز در این زمینه، چندان موثر نخواهد بود.

 

از آن جا که اتّصال بین نشاسته و پروتئین به قدر کافی قوی است، پروتئین، گرانول‌های نشاسته را به طرف خود کشیده و با توجه به اینکه گرانول‌های نشاسته در این مرحله از انعطاف‌پذیری خاصی برخوردار هستند، کاملاً در کنار هم قرار گرفته و به صورت سلول‌های چند وجهی در می‎آیند.

 

 

در دوره‌ی خشک شدن ذرّت، پیوندهای موجود بین پروتئین‌ها (پروتئین–پروتئین) شکسته شده و باعث بوجود آمدن فضاهایی بین گرانولی که مناسب جهت تجمّع هوا هستند، می‌گردند و گرانول‌های نشاسته نیز حالت کروی پیدا می‌کند.

 

 

این ساختار فیزیکی-شیمیایی دانه‌ی ذرّت و نیز پیوندهای قوی موجود در فیبر ساختاری آن، باعث می‌شود دانه‌ی ذرّت در برابر هضم، حتّی هضم میکروبی در داخل شکمبه از مقاومت بالایی برخوردار باشد بنابراین چنانچه فراوری مناسبی بر روی دانه انجام نشود، مقادیر قابل توجّهی از اندوخته‌ی نشاسته (منبع انرژی) و پروتئین که به شکل باند شده در دانه وجود دارد و دامدار برای تهیّه‌ی آن هزینه پرداخت کرده، هدر می‌رود.

 

 

این موضوع به ظاهرا کوچک، باعث می‌شود انتظاری که از سطح راندمان و عملکرد دام داریم، محقّق نگردد. بهترین شکل فراوری دانه‌ی ذرّت به ترتیب قدرت عملکردی شامل: استیم فلیک، سوپرپخت و آسیاب بسیار ریز است. متأسفانه هم در دامداری‎هایی که خوراک مصرفی در همانجا تولید می‌شود و هم در اغلب کارخانجات تولید خوراک دام، این مسئله رعایت نمی‌شود و در ابعاد وسیع و ملّی، همه روزه درگیر با اصرافی بزرگ در منابع دامی روبرو هستیم.

 

 

به جرأت می‌توانم بگویم با وضعیّت کنونی تولید خوراک دام در کشور، از هر ۱۰ کامیون ذرّت دامی با ارزش که با این حجم از تنش و مشکلات اقتصادی وارد کشور می‌شود، دست کم دو کامیون آن به کود تبدیل می‌شود در حالی که می‌توان با فراوری‌های مختلف از این حجم از هدر روی جلوگیری نمود.

 

صرف زمان و سایر مواردی که به موازات آن هزینه‌ می‌شود از جمله ترابری، کارگری و هزینه‌های تولید و نیز یارانه را هم در نظر نمی‌گیریم. برای مثال در ۱۱ ماه سال ۱۴۰۱ بیش از هفت و نیم میلیون تن ذرّت دامی وارد کشور شد (معادل سه میلیارد دلار) با میزان هدرروی که در بالا به آن اشاره شد، چیزی معادل یک و نیم میلیون تن منابع را هدر داده‌ایم معادل ۶۰۰ میلیون دلار یا بهتر بگویم ۱۸ هزار میلیارد تومان.

 

 

بله؛ کافی است بدانیم اعتبارات فصل کشاورزی و منابع طبیعی در لایحه‌ی بودجه‌ی سال ۱۴۰۱ مبلغی معادل هفت هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان بود که در سال ۱۴۰۲ با افزایش ۱۷۴ درصدی، مبلغی نزدیک به ۲۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده شده است.

 

 

این هدرروی در استان سمنان که در سال مشابه، میزان ۴۴هزار تن ذرّت وارد صنعت دام نموده است، دست کم حدود هشت هزار تن و به ارزش ۹۶ میلیارد تومان است. این در حالی است که، بهره‌برداران زحمت‌کش ما، کماکان به دنبال دریافت تسهیلات و یا دامدار کارت و کمک مالی هستند این فقط یک بخش کوچک از هدر روی منابع در صنعت خوراک دام است و تنها درباره‌ی دانه‌ی ذرّت دامی است.

 

 

احداث کارخانجات فراوری در مبادی ورودی نهاده‌ها به کشور تا دانه پس از فرآوری به سایر واحدهای تولیدی سراسر کشور ارسال گردد، یکی از راهکارها است. همچنین، تجهیز واحدهای خوراک دام و الزام به فراوری (استیم فلیک، میکرونایز و هایژنایز) از جمله پیشنهاداتی است که گره‌گشا خواهد بود. کنترل بهینه‎ی واحدهای تولید خوراک دام از نظر فنّی و ایجاد اعتماد در دامداران برای تهیه‌ خوراک از آنها و سپس جلوگیری از تولید کنسانتره در واحدهای دامی از دیگر موضوعاتی است که در این مسیر باید بدان پرداخت.

 

* ممکن است برخی بگویند طیّ فراوری دانه، بحث افزایش هزینه‌های تولید نیز پیش می آید؟

 

اوّلاً تهیه‌ مواد خام در کارخانجات به مراتب ارزان‌تر از واحدهای دامداری خواهد بود، در ثانی با توجه به افزایش قابلیت هضم و دسترسی مواد مغذّی به بدن دام، قاعدتاً میزان کمتری نسبت به کنسانتره‌های حاوی دانه‌ی غیر فراوری شده در جیره‌ی روزانه مصرف خواهد شد که ضمن تضمین سلامت دام، ارزان‌تر و یا نهایتاً با همان مبالغ ارائه خواهد شد. چرا که در این فرآیندها پروتئین و نشاسته موجود در دانه‌ها به مراتب بیشتر و مطلوب‌تر در اختیار دام قرار می‌گیرد.