دو سد محکم بر سر راه روغن‏‏‌های خوراکی

طی سال‌های اخیر، دو چالش اصلی این صنعت، بحث واردات روغن خام همراه با قیمت‌گذاری دستوری بوده است. در سال‌های اخیر قرار بر خوداتکایی در کاشت دانه‏‏‌های روغنی بود که با توجه به کمبود آب در کشور و تخصیص ارز ترجیحی طی سال ۹۷ این خوداتکایی به نتیجه نرسید. از آنجا که ارز ترجیحی طی این سال موجب شد تا تامین ماده‏‏‌اولیه با وجود تورم بالا از طریق واردات با هزینه کمتری صورت گیرد، در نتیجه کشت آن در داخل کشور صرفه اقتصادی نداشت. طی سال گذشته با حذف ارز ترجیحی و تخصیص ارز نیمایی وضعیت سودآوری این صنعت بهبود نسبی یافت. در سال‌جاری مجموع تولید و فروش روغن‌های ‏‏‌خوراکی به‏‏‌ترتیب ۲ و ۲۲درصد نسبت به هشت‌ماه سال قبل رشد داشته است؛ این در حالی است که در سال ۱۴۰۱ مقادیر تولید و فروش روغن‌های خوراکی افت ۱۶ و ۴۰درصدی را تجربه کرد. اما امسال با رفع موانع ارزی وضعیت مقادیر تولید و فروش بهبود نسبی یافته است. اوج فروش این صنعت در ۱۲سال اخیر طی سال گذشته به وقوع پیوسته که درمجموع جهش ۱۶۶درصدی به ثبت رسیده است که عامل اصلی آن حذف ارز ترجیحی است.

 

در سال‌جاری وضعیت خوب فروش صنعت روغن‌ خوراکی تکرار نشده و مجموع درآمد هشت‌ماهه روغن‌های ‌‌‌خوراکی‌‌‌ تنها 9درصد نسبت به هشت‌ماه سال قبل افزایش یافته است که عامل اصلی افت شتاب درآمد به ابلاغ کاهش دستوری نرخ فروش روغن‌‌‌های نباتی توسط انجمن حمایت طی شهریورماه بازمی‌گردد که به‌طور متوسط 10تا 15درصد کاهش نرخ فروش محصولات این صنعت به ثبت رسید. سه حاشیه سود ناخالص، عملیاتی و خالص این صنعت در بازه سالانه طی سال‌های اخیر با ثبات همراه بوده، اما در بازه فصلی طی تابستان امسال به‌طور متوسط 5درصد رشد سودآوری رقم خورده است.

 

حدود 60درصد از کل ظرفیت اسمی تولید روغن خوراکی آفتابگردان، سویا و کلزا در استان‌های مرکزی، مازندران، تهران و گلستان قرار دارد. نیاز کشور به روغن خام، سالانه بیش از 2میلیون تن است. به طور میانگین هر سال 140‌هزار تن روغن، برابر با 7درصد نیاز داخل، در کشور تولید و 93درصد روغن خام و دانه‌های روغنی موردنیاز از طریق واردات تامین می‌شود. این موضوع روغن گیاهی را در گروه محصولات کشاورزی وابسته به واردات قرار می‌دهد. این در حالی است که در سال‌های قبل با 160 تا 180‌هزار تن تولید، نیاز به واردات حدود 5‌درصد کمتر بود. کلزا، سویا، کنجد، آفتابگردان و گلرنگ دانه‌های روغنی هستند که در کشور کشت می‌شوند. خودکفایی 50درصدی در تامین دانه‌های روغنی، با ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت در قالب بسته‌های حمایتی از کشاورزان طی سه‌سال آینده، از مهم‌ترین سیاست‌های فعلی وزارت جهاد کشاورزی است. در حالی که در گذشته نیز طی برنامه‌ای 10ساله قرار بود در سال 1404 میزان خودکفایی به 70درصد برسد با کاهش روبه‌رو شد. یکی از دلایل ناکامی در خوداتکایی 80درصدی دانه‌‌‌های روغن طی سال‌های اخیر، به بحث آب‌بر بودن دانه‌‌‌های روغنی و مساله دسترسی آب بازمی‌گردد. عامل دیگر آن اجرای ارز 4هزار و 200تومانی در 21فروردین 97 بود که به موضوع دانه‌‌‌های روغنی شوک وارد کرد، چرا که با وجود رشد تورم در داخل، واردات ارزان‌تر تمام می‌شد و این خود انگیزه را برای کشت دانه‌های روغنی کاهش داد.

 

یکی از چالش‌‌‌های فعلی صنعت روغن خوراکی، واردات مواداولیه است. قیمت تمام‌شده مواداولیه این صنعت تابع نرخ ارز است، بنابراین نوسان در بازار ارز بر سودآوری شرکت‌ها تاثیر مستقیم می‌‌‌گذارد. در حال حاضر دولت ارز مبادله‌‌‌ای را برای حمایت از شرکت‌های روغن خوراکی در نظر گرفته است، اما با توجه به کمبود ارز در کشور نمی‌‌‌توان انتظار داشت که ارز واردات روغن خام به‌موقع توسط دولت تامین شود. تاخیر در تامین ماده‌‌‌اولیه به ریسک کمبود در شرکت‌ها منجر شده و به دنبال آن موجب افت تولید در آنها می‌شود. از سوی دیگر شرایط تحریمی تامین مستقیم بخش عمده‌‌‌ای از مواداولیه از طریق فروشندگان خارجی را غیرممکن می‌کند و شرکت‌ها مجبور به تامین ماده اولیه از طریق تامین‌کنندگان داخلی با قیمتی بیش از قیمت خرید از منابع خارجی می‌‌‌شوند. از دیگر مواردی که می‌‌‌توان آن را نوعی ریسک برای روغن‌‌‌های خوراکی قلمداد کرد، بحث قیمت‌گذاری محصولات این صنعت است. محصولات روغنی‌‌‌ها بر عهده سازمان حمایت و به‌طور دستوری است. با این حال نحوه قیممت‌‌‌گذاری متفاوت است. قیمت روغن‌‌‌های سرخ‌‌‌کردنی و خوراکی را سازمان حمایت تعیین می‌کند، اما قیمت روغن‌‌‌های کنجد، ذرت و زیتون متفاوت است و عرضه و تقاضا در نهایت موجب تعیین قیمت این محصولات می‌شود. قیمت دستوری همواره عاملی جهت ریسک تداوم سودآوری این صنعت قلمداد می‌شود.

 

صنعت روغن خوراکی در بازار سهام شامل چهار شرکت با مجموع ارزش بازار بیش از 25هزار میلیارد تومان است. بیشترین سهم از ارزش بازار صنعت روغن خوراکی به شرکت «غکورش» تعلق دارد که در حال حاضر با ارزشی نزدیک به 14هزار و 600میلیارد تومان توسط سرمایه‌گذاران در بازار مورد معامله قرار می‌گیرد. متوسط نسبت قیمت به سود هر سهم این صنعت هم‌‌‌اکنون در محدوده 9.8واحد است و پایین‌ترین میزان این نسبت به شرکت «غکورش» با 5.4واحد تعلق دارد. این امر به آن معناست که در صورت گرایش سرمایه‌گذاران به شرکت‌های روغن خوراکی می‌‌‌توان انتظار استقبال بیشتر از شرکت «غکورش» را داشت، چرا که نسبت به هم‌‌‌گروهی‌‌‌های خود از جذابیت قیمت بیشتری برخوردار است.

 

همان‌طور که عنوان شد بحث مواداولیه یکی از چالش‌‌‌های جدی برای این صنعت است و طی سال‌های اخیر موجب شده است تا تولیدات آنها با کاهش همراه شود. روند سالانه تولیدات روغن خوراکی نشان می‌دهد که به‌طور متوسط در هر سال تنها 3درصد افزایش یافته و این رشد طی سال 1401 متوقف شده است. بر این اساس در سال گذشته مجموع تولیدات روغن خوراکی 771هزار تن به ثبت رسید که در قیاس با سال 1400 افت 16درصدی رقم خورده است. وضعیت نابسامان مقدار تولید روغن‌‌‌های خوراکی در مقادیر فروش آنها نیز نمایان است. در بازه سالانه مجموع مقدار فروش این صنعت طی سال‌های 1400 و 1401 به‌‌‌ترتیب با کاهش 21 و 40درصدی نسبت به سال ماقبل همراه بوده است.

 

طی سال‌جاری با رفع برخی موانع ارزی و ثبات در بازار ارز، وضعیت تولید این صنعت تا حدودی بهبود یافته است. بر این اساس طی هشت‌ماه امسال 459هزار تن انواع روغن خوراکی تولید شده که در قیاس با مدت مشابه افزایش 2درصدی به ثبت رسیده است. این رشد در مقادیر فروش نیز تکرار شده و طی سال‌جاری 22درصد مقادیر فروش این صنعت نسبت به هشت‌ماه ابتدایی سال قبل رشد را تجربه کرده است. در مقیاس نقطه به نقطه طی آبان‌ماه مجموع مقدار تولید و فروش روغن‌‌‌های خوراکی در قیاس با آبان سال قبل به‌‌‌ترتیب رشد 30 و 67درصدی را به ثبت رسانده‌‌‌ است. طی هشتمین ماه از سال جاری شرکت «غمارگ» در قیاس با آبان سال گذشته با ثبت رشد مقداری تولید 170درصد و فروش 124درصدی یکه‌‌‌تاز جهش تولید و فروش شد و نسبت به هم‌‌‌گروهی‌‌‌های خود عملکرد بهتری را به ثبت رساند.

 

مرجع نرخ‌‌‌گذاری روغن‌‌‌های خوراکی به‌طور دستوری از طریق سازمان حمایت صورت می‌گیرد. البته قیمت برخی از محصولات همچون روغن‌‌‌های کنجد، ذرت و زیتون از طریق عرضه‌وتقاضا و به‌طور آزاد تعیین می‌شود. بررسی محصول اصلی چهار شرکت روغن خوراکی نشان می‌دهد که طی هشت‌ماه امسال به‌طور متوسط 4درصد رشد نرخ فروش رقم خورده است. در این بازه بیشترین میزان افزایش نرخ فروش به شرکت «غپونه» تعلق دارد که محصول روغن خود را با 12درصد رشد نرخ نسبت به هشت‌ماه سال قبل به فروش رسانده است.

 

در جلسه‌‌‌ای که 6شهریور سال‌جاری برگزار شد، قرار شد قیمت محصولات روغن نباتی با افت همراه شود. بر این اساس انجمن روغن نباتی ایران از افت 10 تا 15درصدی قیمت انواع روغن نباتی خبر داد. این موضوع به افت نرخ‌های فروش در گزارش‌های ماهانه روغنی‌‌‌ها منجر شد و در مقیاس نقطه به نقطه طی آبان امسال متوسط نرخ فروش محصول اصلی روغن‌های خوراکی‌‌‌ افت 15درصدی را تجربه کرد. کاهش نرخ فروش در هشتمین ماه سال نسبت به میانگین سال‌جاری منفی 9درصد بوده است.

 

ارزیابی روند درآمدی سالانه روغن‌‌‌های خوراکی طی 12سال گذشته نشان می‌دهد که به‌طور متوسط هر سال رشد 44درصدی در فروش آنها به ثبت رسیده است. اوج درآمدی این صنعت طی سال 1401 رقم خورده که روغن‌‌‌های خوراکی با ثبت فروش 36هزار میلیارد تومان جهش بیش از 160درصدی را در درآمد خود تجربه کرده‌‌‌اند. علت جهش یکباره درآمد این صنعت به حذف ارز ترجیحی آن طی سال گذشته بازمی‌گردد که به‌یکباره روغن‌‌‌های خوراکی در بازار افزایش قیمت بالایی را تجربه کردند. با این حال طی سال‌جاری عملکرد خوب سال مالی گذشته در روغن‌‌‌های خوراکی تکرار نشد و مجموع فروش این صنعت طی هشت‌ماه امسال 26هزار و 600میلیارد تومان به ثبت رسید که در قیاس با مدت مشابه تنها 9درصد رشد یافته است. علت این موضوع به افت دستوری نرخ فروش محصولات روغن خوراکی‌‌‌ طی شهریورماه بازمی‌گردد. در آبان مجموع فروش روغن‌های خوراکی‌‌‌ 3هزار و 880میلیارد تومان به ثبت رسید که در مقایسه با آبان سال قبل رشد 19درصدی به ثبت رسیده است. سردمدار رشد درآمد فروش هم در مقیاس نقطه به نقطه و هم طی هشت‌ماه امسال شرکت «غمارگ» است که توانسته است طی سال‌جاری و آبان‌ماه درآمد خود را در مقایسه با مدت مشابه به‌‌‌ترتیب 47 و 140درصد افزایش دهد.

 

یکی از عوامل تاثیرگذار بر سودآوری روغن‌های خوراکی‌‌‌ بحث بهای تمام‌شده است که عمده‌‌‌ترین قلم تشکیل‌دهنده آن مواد مستقیم است. از آنجا که تامین مواد مستقیم با نرخ ارز رابطه مستقیم دارد، سهم‌‌‌های روغن خوراکی تاثیر زیادی از رشد نرخ ارز می‌‌‌گیرند. طی سال گذشته حذف ارز ترجیحی و جابه‌جایی آن با ارز نیمایی توانست تا حدی سودآوری این صنعت را بهبود بخشد. البته هنوز سایه نرخ دستوری بر روغن‌‌‌ مایع‌‌‌ برقرار است و طی پاییز امسال با وجود تورم بالا، قیمت این محصولات از سوی ستاد حمایت 10 تا 15درصد افت را تجربه کرد.

 

نگاهی به حاشیه سود شرکت‌های روغن‌ خوراکی‌‌‌ نشان می‌دهد که از سال 90 متوسط سه‌حاشیه سود ناخالص، عملیاتی و خالص این صنعت به‌‌‌ترتیب 16، 13 و 9درصد به ثبت رسیده است. در بازه سالانه روند سودآوری روغن‌های خوراکی‌‌‌ همواره ثابت و در یک مدار مشخص بوده؛ به‌‌‌طوری که متوسط سه‌حاشیه سود آنها 13درصد ثبت شده است. با این حال در بازه فصلی روند سودآوری روغنی‌‌‌ها به‌خصوص طی سال‌جاری با افزایش همراه شده است. سه حاشیه سود ناخالص، عملیاتی و خالص این صنعت طی تابستان امسال 16درصد به ثبت رسیده که در قیاس با متوسط 13فصل اخیر، رشد 5درصدی را تجربه کرده است. بهترین عملکرد سودآوری به شرکت «غکورش» تعلق دارد که طی سال 1401 و تابستان امسال متوسط سه حاشیه سود 16 و 9درصدی را به ثبت رسانده است.