ورود و نابودی مرغ‌ لاین قبل از انقلاب توطئه آمریکا بود

دو روز گذشته به‌نقل از یک مقام مسئول در حوزه کشاورزی از کشتار 25درصد گله مرغ "لاین" کشور در سایت پرورش و نگهداری مرغ لاین سوادکوه مازندران بر اثر آلودگی خبر داده بود. به‌دلیل اهمیت و حساسیت خبر، موضوع را از مسئولان وزارت جهاد کشاورزی پیگیری کردیم که متأسفانه به نتیجه نرسید تا اینکه یک کارشناس مسئول در حوزه کشاورزی حاضر به گفتگو شد ولی خواست نامش فاش نشود.

این کارشناس مسئول در حوزه کشاورزی که عضو هیئت علمی دانشگاه هم هست و سالها مطالعه در زمینه دامپروری کرده است، عنوان کرد؛ مستندات غیرقابل خدشه‌ای در اختیار دارد که در صورت لزوم آنها را رسانه‌ای خواهد کرد. خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم با این کارشناس مسئول در خصوص سایت پرورش و نگهداری مرغ لاین در سوادکوه مازندران گفتگو کرده است که بخش نخست آن به‌شرح زیر است:

من هم خدمت شما عرض سلام دارم. همه ما از بچگی مرغهای سنتی دیده‌ایم؛ اما از حدود هفتاد، هشتاد سال پیش صنعت مرغداری را در جهان به وجود آوردند. ما در مرغداری سنتی یک جوجه را یک سال نگه می‌داشتیم تا وزنش به دو کیلو برسد. ولی در صنعت مرغداری با اصلاح نژاد و تغذیه علمی کار را به جایی رساندند، که مرغ دانه کمتری بخورد، و گوشت بیشتری بدهد، و در زمان کوتاه‌تری بالغ بشود، و به‌اصطلاح به وزن مطلوب برسد. این حرف اول و آخر صنعت طیور بود؛ که از نظر اقتصادی هم صرفه‌جویی زیادی داشت.

در این صنعت ضریبی مطرح است به‌نام ضریب تبدیل؛ که یعنی مقدار دانه‌ای که جوجه می‌خورد و تبدیل به گوشت می‌شود. اولین بار که این کار را شروع کردند، ضریب تبدیل 4 بود؛ یعنی باید 4کیلو دانه می‌خورد تا یک کیلو گوشت بدهد؛ الآن حتی صحبت از یک و سه‌دهم است؛ یعنی در بعضی شرکتهای بزرگ دنیا دارند روی این کار می‌کنند که مرغ 1.3 کیلو دانه بخورد و یک کیلو گوشت بدهد؛ البته این هنوز در مرحله آزمایش است.

غربی‌ها حسابی روی این مسأله کار کرده‌اند؛ مواردی مثل اینک اگر فلن نژاد مرغ، فلان ماده را بخورد، فلان اتفاق روی روده‌اش می‌افتد؛ فلان اتفاق روی گوشتش می‌افتد؛ فلان اتفاق روی پایش می‌افتد؛ مثلاً پایش کوتاه می‌شود؛ سینه‌اش بزرگ می‌شود؛ با وجود همه تلاشها، از 1.3 نتوانستند ضریب را پایین‌تر بیاورند.

نه هنوز؛ آنچه الآن به‌صورت صنعتی در دنیا اتفاق می‌افتد 1.7 تا 1.8 است، بعضی می‌گویند ما تا 1.6 هم داریم؛ ولی در دنیا عمومیت ندارد.

ما بالای نژاد مرغ گوشتی، (یا تخم‌گذار) سه نسل یا سه نژاد داریم؛ به‌ترتیب مرغ‌های لاین؛ اجداد؛ و مادر؛ اینها را با هم تلاقی می‌دهیم تا دست آخر بشود گوشتی یا تخم‌گذار.

ریشه بالایی و اصلی صنعت طیور، مرغی است به‌نام «لاین». مرغ لاین عبارت است از مرغی که تمام صفات ژنتیکی را که در این صنعت لازم داریم، با اصلاح نژادی در آن نوع ذخیره شده است، مثلاً مرغی داریم که وزنش بالاست؛ خوب؛ این مرغ صفت برتری دارد که آن «وزن بالا»ی آن است؛ ما وزن بالای آن را می‌خواهیم و مطلوب ماست؛ با خروسی تلاقی‌اش می‌دهیم که آن خروس هم وزنش بالاست، تخم‌مرغی می‌گیریم که جوجه آن هم قوی است و وزنش بالاست؛ ولی ما که تنها وزن بالا برایمان مطلوب نیست؛ ممکن است مرغی که به دست می‌آید، دانه زیاد بخورد؛ مرغی مطلوب است که دانه هم کم بخورد، و البته چاق هم باشد؛ پس این مرغ چاق را مثلاً با خروسی که کم دانه می‌خورد و چاق است، تلاقی می‌دهیم، و دوباره یک صفت از آن می‌گیریم؛ حتی اینکه پایش کج باشد، یک صفتی است، که مثلاً پای این مرغ کج است؛ ما مثلاً پای راست می‌خواهیم؛ این‌قدر تلاقی می‌اندازیم که پایش صاف بشود؛ به این می‌گویند «ژن مغلوب؛ ژن غالب»؛ شما در انسانها هم دیده‌اید، یک مردی مثلاً هشت تا بچه دارد؛ نگاه می‌کنی در این هشت تا بچه یک صفت از پدر غالب است، که به اینها رسیده؛ مثل رنگ چشم؛ مدل چشم؛ رنگ مو؛ حالت صورت؛ یا حتی هوش بالایش؛ خوش‌اخلاقی‌اش؛ در رابطه با دام و حیوانات هم همین‌طور است. گفتیم که دنبال این هستیم که این مرغ دانه کمتری بخورد؛ و در عین حال گوشت بیشتری هم بدهد؛ و در زمان کوتاه‌تری هم رشد کند.

این روش اصلاح نژاد یک تحولی در تغذیه انسانها در دنیا ایجاد کرد. کشورهایی که در این علم رشد کردند، بازار گوشت جهانی را در اختیار خودشان گرفتند.

تقریباً از اواسط دهه 40 اولین جوجه ماشینی را تولید کردند.

نژاد لاین، مرغ و خروسی هستند که تمام صفاتی را که ما می‌خواهیم، دارند. بعد وقتی از تلاقی این جفت، تخم‌مرغ می‌گیریم، می‌شود اجداد، یعنی در واقع از این مرغ و خروس لاین دو چیز می‌توانیم بگیریم؛ یکی همان مرغ و خروس لاین را بگیریم؛ یعنی تجدید نسل کنیم؛ یکی هم این است که از این دو تا لاین یک اجداد بگیریم.

طی یک سال از هر لاین 40 عدد اجداد می‌گیریم. حالا باز هم این اجداد آنچه ما می‌خواهیم نیست؛ یعنی بعضی از صفات نامطلوب هنوز در آن هست. دوباره این اجداد را با هم تلاقی می‌دهیم؛ مادر می‌گیریم؛ پس لاین، سپس اجداد، سپس مادر؛ و نهایتاً گوشتی. در این فرایند دائم داریم به هدفمان نزدیک می‌شویم؛ که وزن زیادتر و دانه کمتر است. در حقیقت مرحله آخر ما که «مرغ گوشتی» است، آن نژادی است که ما می‌خواهیم؛ جوجه ما ظرف مدت تقریباً 50 روز به حداکثر وزن می‌رسد؛ ضمن اینکه به‌ازای هر یک کیلو گوشت، 1.8 کیلو دانه مصرف می‌کند.

اگر بخواهیم مسیر تخم‌گذار را برویم آن یک مسیر دیگری دارد؛ اصلاً آن مرغ نژاد مبنایش هم جداست؛ که به آن «لاین تخم‌گذار» می‌گویند. مطلوب در آن لاین چیست؟ فاکتورهایی مثل تخم‌گذاری بالا، عمر طولانی و مصرف دانه کمتر است. در گوشتی هم اصلاً تخم‌گذاری نداریم؛ یعنی جزو اهداف ما نیست، که تخم‌گذاری بالایی داشته باشد.

آغاز صنعت مرغداری در ایران/ شرایط صنعت مرغداری، قبل از انقلاب اسلامی

از اواسط 1340 شمسی اولین چیزی که به ما دادند، نژاد گوشتی بود. لاین را ــ چون جزو اسرارشان محسوب می‌شود ــ به ما ندادند، چون از یک جفت  لاین در بازار نهایی چندصد هزار قطعه گوشتی می‌گیرند؛ حدود 300هزار تا. از هر لاین تقریباً 40 قطعه اجداد می‌گیرند؛ از هر اجداد 80 قطعه مادر؛ از هر مادر 120 قطعه گوشتی. پس از هر یک لاین به‌طور متوسط حدود 300هزار قطعه گوشتی می‌شود گرفت؛ البته گاهی بیشتر و کمتر هم می‌شود؛ خوب؛ اینها هیچ‌وقت آن نژادی را که منبع است در اختیار ما نمی‌گذارند؛ طبیعتاً 300هزار مرغ گوشتی را می‌فروشند.

بحث صرفه نیست؛ هرچه از نژاد گوشتی بالاتر می‌رویم، کار تخصص بیشتری می‌خواهد. نگهداری از لاین فوق العاده مشکل است؛ به متخصصین تغذیه و ژنتیک نیاز دارد؛ ولی مثلاً در مورد گوشتی یک کارگر ساده در مزرعه بگذارید، تولید می‌کند؛ چون شما اصلاً هیچ‌کاری نمی توانید بکنید، که مثلاً کمتر یا بیشتر بخورد؛ تنها کاری که می‌شود کرد این است که بهداشت و تغذیه‌اش را رعایت کنید و آنچه به شما می‌گویند انجام شود.

چرا! اول که به ما فقط گوشتی دادند؛ در زمان شاه یک‌سری مطالعاتی انجام شد؛ از همان زمان می‌گفتند "پرورش گوشت مادر برای ما صرف نمی‌کند؛ ما فقط باید روی نژادهای لاین و اجداد کار کنیم". اما صاحبان این تکنولوژی قبول نمی‌کنند! می‌گویند "کیت را ما می‌سازیم؛ ولی مونتاژش را شما انجام بدهید؛ چون هم آلودگی محیط زیست دارد؛ هم کم‌صرفه‌تر است"؛ همین‌طور هم می‌گویند "فقط تولید مادر و گوشتی را شما انجام بدهید".

در اواخر دهه 1340 مادر را به ایران آوردند. بعد آمریکاییها، یکی دو سال قبل از انقلاب، یعنی در سال 54 یا 55 با هدف بازار ایران، و همین‌طور بازار کشورهای منطقه، مثل عربستان و ترکیه، تولید لاین و اجداد را در ایران استارت زدند، نژادی بود از لاین به‌نام «آربوراکرز» که حومه بوئین‌زهرای قزوین آغاز به تولید کردند؛ برای اجداد هم مکانی در همان نزدیکی در زیاران قزوین دیده بودند؛ نژادش هم اسرائیلی بود؛ که بعد از آنجا مرغ مادر را در کل ایران پخش کنند.

نه. فقط کارگرش با ما بود؛ کارشناسی با خودشان بود؛ یعنی فرمان دست خودشان بود؛ وقتی هم شروع کردند، کم‌کم مصادف شد با انقلاب و این خط اصلاً جمع شد. نتیجه‌اش هم این شد که مرغهای لاینی را که هزارها دلار ارزش داشت جمع کردند، و به‌عنوان خوراکی آنها را خوردند! طبیعی بود؛ انقلاب شده بود و همه‌چیز به هم ریخته بود؛ البته چند نفر که در این صنعت بودند و چیزهایی می‌دانستند و در این انقلاب هم بودند؛ چندتای باقی‌مانده را بردند زیاران قزوین که تکثیر کنند؛ که نهایتاً نتوانستند.

چون پرورش لاین بی‌نهایت حساس است؛ مثلاً بعضی از بیماریهایی که در طیور دیگر کاملاً عادی است، در اینها نباید اصلاً رخ بدهد؛ چون ژنتیک آنها را به هم می‌زند؛ نگهداری‌شان بسیار سخت است.

از طرف مرکز تحقیقات علوم دامی کشور که حیدرآباد کرج بود؛ آنها آن زمان می‌خواستند این خط را به‌عنوان یک سرمایه ملی حفظ کنند؛ که نتوانستند؛ این مسأله در ذهنها ماند؛ یعنی اینکه مرغهای لاینی را که قبل انقلاب در کشور وجود داشت،  بردند جای دیگری نگه دارند؛ قرنطینه‌اش را خودشان (یعنی داخلیها) انجام دادند؛ و در نهایت نتوانستند نگه دارند.

این موضوع در ذهنها ماند که ما زمانی لاین داشتیم؛ و بر اثر بی‌مبالاتی از بین رفت. بعدها کسانی که در این زمینه کار کرده بودند گفتند "ما حاضریم بیاییم تا موضوع دوباره برگردد، و آن را احیا کنیم"؛ مثل درختی که آن را از تنه زده‌اند، ولی باز ممکن است از ریشه بیاید بالا. این اتفاق بعد از جنگ افتاد؛ و در زمان دولت آقای هاشمی رفسنجانی گفتند "یک زمانی ما لاین داشتیم؛ حالا باید چه‌کار کنیم؟" از وزارت کشاورزی می‌روند مطالعه می‌کنند؛ با مراکز تولید کننده لاین صحبت می‌کنند؛ بعد باز منطقه‌ای را شناسایی می‌کنند.

چون بر اساس مطالعات علمی می‌گفتند باید یک مکانی باشد که کیلومترها از هر آلودگی، مرغدار، خطرات لودگی و عفونتی و غیره دور باشد؛ منطقه‌ای را در جنگلهای بکری در سوادکوه، با نام بابل‌کنار پیدا کردند، که خصوصیات مورد ظر را داشت. این منطقه در جنوب بابل واقع است. منطقه وسیعی به‌مساحت 1100 هکتار را برای 11000 قطعه مرغ  قرنطینه کردند.

یعنی دور این زمین را حصار می‌کشند؛ نه حیوانی و نه آدمی نباید بیاید؛ شرایط خاصی دارد؛ تمام کسانی که می‌خواهند به این 1100 هکتار وارد شوند؛ از هرکجایی که می‌خواهند وارد شوند باید دوش بگیرند؛ لباسهای مخصوص بپوشند؛ مثل اتاق جراحی.

هفت سال طول کشید تا آنجا را ساختند؛ 150هزار مترمربع ساختمان ساختند؛ مرکز پرورش و خوراک دام؛ و حتی نیروگاه برق اختصاصی دومگاواتی.

چون این مرغها، حساس هستند. اگر برق سراسری برود، و یک سرما به آنها بخورد، سریع از بین می‌روند. یک نیروگاه هزینه زیادی دارد؛ اما لازم است؛ حتی بیست و دو کیلومتر جاده بین مزارع کشیدند؛ کارخانه خوراک؛ و حتی پمپ‌بنزین؛ همه‌چیز باید آنجا اختصاصی باشد، چون ماشین نباید بیرون بنزین بزند؛ اصلاً به‌علت خطر آلودگی کسی نباید بیرون برود؛ یعنی این‌قدر جدی بود.

در سال 1372 با یک شرکت هلندی قرارداد بستند؛ یک گله یازده‌هزارتایی از لاین را با کلی هزینه خریدند، یعنی برای اینکه آن شرکت هلندی به آنها لاین بدهد باید کلی هزینه می‌دادند. به هر ترتیب اینجا با حدود 300 نفر پرسنل، از جمله متخصصین ژنتیک و تغذیه شروع به کار کرد.

دلیلش این بود که آنها قبل از آن به چند کشور، از جمله هند، این نژاد را فروخته بودند؛ ولی همه این کشورها از پس نگهداری این خط برنیامده بودند؛ یعنی تصورشان این بود که این پول را می‌گیرند، و در عین حال ایرانی‌ها توان نگهداری این خط را ندارند؛ نمی‌توانند نگه دارند.

فقط کار خدا بود که این سایت در منطقه‌ای مستقر شد که 40 درصد مردم آنجا تحت پوشش کمیته امداد بودند؛ و بی‌نهایت فقیر بودند؛ کمیته امداد مثلاً به آنها 300 تومان حقوق می‌داد؛ اینجا با ده بیست برابر حقوق استخدام شدند؛ این سایت شد محل کار آنها؛ و نسبت به این مجموعه یک عِرقی پیدا کردند.