محصولات تراریخته مصرف آب و آلاینده های کشاورزی را کاهش می دهد

نظر مخالفان و موافقان هرکدام جای بحث و تبادل نظر دارد اما از گذر این موارد سخنان و دلالیل یک ژوهشگر متبحر مازندرانی نیز جای تامل دارد. سلمان دستان از پژوهشگران برتر علمی در حوزه زراعت مولکولی است که تخصص وی نیز بی ربط با کشت محصولات تراریخته نمی باشد . او از افراد موافق با توسعه محصولات تراریخته در کشور می باشد. در این خصوص با این دانشمند مازندرانی به گفت و گو نشستیم.

فوق دکتری زراعت مولکولی بیان کرد: بررسی‌های اخیر نشان ‌می‌دهد که محصولات تراریخته دارای مزایای عمده بوم‌شناختی و زیست‌محیطی هستند که امکان کاشت این محصولات را در سطح وسیع‌تر با حداقل منابع برای کشاورز فراهم می‌کند.

سلمان دستان با بیان اینکه اگرچه محصولات تراریخته در اصل برای حفاظت و بهبود محیط زیست توسعه نیافتند، ولی دارای مزایای عمده زیست‌محیطی و بوم‌شناختی هستند، گفت: این مزایا شامل کاهش مصرف انرژی و نهاده‌های شیمیایی، حفظ آشیان اکولوژیک و آسایش موجودات غیرهدف، افزایش تنوع زیستی، حفظ آب موجود در خاک، جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و گرمایش جهانی، کاهش ردپای کربن و تغییرات اقلیمی و افزایش ترسیب کربن می‌باشد.

*کاهش مصرف انرژی در محصولات تراریخته

پژِوهشگر مازندرانی کشاورزی مبتنی بر مواد شیمیایی صنعتی را وابسته به سوخت‌های فسیلی تجدیدناپذیر و در حال زوال دانست و خاطر نشان کرد: محصولات تراریخته به‌دلیل کاهش مصرف نهاده‌های شیمیایی، کاهش نیاز به تولید سموم و کودهای شیمیایی برای حفاظت گیاه، کاهش مصرف نیروی انسانی برای سم‌پاشی و خاک‌ورزی، و همچنین کاهش مصرف سوخت برای ماشین‌آلات جهت سم‌پاشی و خاک‌ورزی نیاز کمتری به مصرف انرژی دارند.

*کاهش تغییرات اقلیمی و ردپای کربن در تولید محصولات تراریخته

این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: محصولات تراریخته موجب کاهش قابل توجه انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شوند که دلیل عمده آن کاهش سوخت مصرفی در مزرعه به‌دلیل خاک‌ورزی حفاظتی، کاهش مصرف سوخت برای سم‌پاشی و کاهش مصرف سوخت برای تولید نهاده‌های شیمیایی می‌باشد.

دستان با بیان بیان اینکه کاهش مصرف کودهای شیمیایی منجر به کاهش انتشار N2O و کاهش آلودگی آب‌های زیرزمینی ناشی از آن خواهد شد، تصریح کرد: با حداقل خاک‌ورزی به‌دلیل کاهش جابجایی خاک و حفظ بقایای گیاهی، کیفیت خاک در دراز مدت بهبود یافته که باعث افزایش ذخیره کربن در خاک و کاهش انتشار کربن به اتمسفر می‌شود.

فوق دکتری زراعت مولکولی گفت: با کاشت این محصولات انتشار گازهای گلخانه‌ای، گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی  ناشی از مصرف نهاده‌های شیمیایی و عملیات زراعی کاهش می‌یابد که به کاهش ردپای کربن و همچنین افزایش ترسیب یا ذخیره کربن منجر می‌شود.

*سودمندی‌های زیست‌محیطی محصولات تراریخته از جنبه ارزیابی چرخه حیات (LCA)

وی ارزیابی چرخه حیاتی (LCA) را ابزاری برای سنجش اثرات زیست ‌محیطی تولید یک محصول در کل چرخه حیاتی آن دانست و گفت: در واقع گیاهان غیرتراریخته با مصرف بالای نهاده‌های شیمیایی دارای اثرات سوء زیست‌محیطی قابل توجهی از نظر تخلیه انرژی تجدیدناپذیر، گرمایش جهانی، یوتریفیکاسیون، اکسیداسیون فتوشیمیایی، اسیدی شدن، اشغال یا استفاده از زمین و تخلیه اوزون و سمیت آب می‌باشند و از این نظر فاصله معنی‌داری با گیاهان تراریخته دارند.

این پژوهشگر افزود:  محصولات تراریخته به‌دلیل عدم مصرف سموم شیمیایی و سوخت مصرفی کمتر دارای اثرات سوء زیست‌محیطی کمتری هستند.

*مزایای گیاهان تراریخته در زمینه حفاظت از خاک و آب

وی با شاره به مطالعات صورت گرفته در مصرف آب کشاورزی گفت: بر اساس مطالعات محققان، سالانه میزان قابل توجهی از خاک حاصلخیز در دنیا به‌دلیل تخریب و فرسایش از دسترس خارج می‌شوند.

دستان در ادامه افزود: در واقع، محصولات تراریخته می‌توانند با کاهش فرسایش خاک از طریق خاک‌ورزی کمتر و نگهداری رطوبت خاک به حفاظت از خاک کمک کنند.

فوق دکتری زراعت مولکولی با بیان اینکه  پژوهش‌های علمی صورت گرفته در دنیا نشان دادند که محصولات تراریخته نیاز کمتری به علف کش  برای کاشت دارند ، اظهار کرد: این امر منجر به ذخیره سوخت به‌دلیل نیاز کمتر به شخم می‌شود، علاوه بر این، محصولات تراریخته مقاوم به آفات، نیاز کمتری به استفاده از آفت‌کش‌ها دارند که این امر منجر به کاهش نیاز به ماشین‌آلات و ادوات برای سم‌پاشی می‌شود.

وی محصولات تراریخته را کاهنده محدودیت مصرف آب دانست و تاکید کرد: محصول تراریخته می‌تواند محدودیت آب را از طریق تولید گیاهان متحمل به خشکی کاهش دهد.

دستان در بخش دیگری از سخنانش گفت: با مقایسه محصولات تراریخته و غیرتراریخته مشاهده شد برخی از محصولات تراریخته نیاز به شخم و خاک‌ورزی کمتری دارند که اینگونه  به حفظ کیفیت خاک و رطوبت آن کمک می کند.

این پژوهشگر مازندرانی تصریح کرد:  این بدان معنی است که با شخم کمتر، رطوبت موجود در خاک حفظ خواهد شد، در شرایط خشکسالی و تنش خشکی، تفاوت قابل توجهی بین محصول قابل برداشت و محصول تلف شده به‌وجود می‌آید.

دستان محصولات تراریخته را به دلیل خاک‌ورزی حفاظتی و حفظ رطوبت موجود در خاک فارغ از وابستگس به مصرف زیاد آب دانست و خاطر نشان کرد: طبق بررسی‌های اخیر در دنیا مشاهده شد که محصولات تراریخته به ثبات و حفظ تنوع زیستی کمک می‌کنند.

فوق دکتری زراعت مولکولی در ادامه افزود:  گزارش‌ها حاکی از آن است که حدود 64/2 میلیون هکتار از اراضی رها شده در دنیا به زیر کشت و تولید محصولات دانه‌ای و روغنی تراریخته رفته است.

وی خاطر نشان کرد: شواهد و آزمایش‌ها نشان می‌دهد که محصولات تراریخته تنها بر آفات هدف تاثیر گذاشته و هیچ‌گونه اثر نامطلوبی بر هیچ یک از موجودات غیرهدف ندارند و ممکن است دارای مزایای زیست‌محیطی مستقیم دیگری نیز باشند.

دستان مصرف سموم شیمیایی را دارای اثرات منفی بر بوم‌نظام، نیروی انسانی در مزرعه، مصرف کننده‌ها و موجودات غیرهدف (حشرات، عنکبوت‌ها، پستانداران، انسان‌ها و دیگر موجودات) دانست و خاطر نشان کرد: بنابراین، خطر اصلی برای تنوع زیستی موجودات غیرهدف مصرف کود و سموم شیمیایی است، پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد که محصولات تراریخته باعث جلوگیری از انتقال صفات در موجودات غیرهدف و جلوگیری از حرکت گونه‌های معرفی شده به دیگر بوم‌نظام‌ها می‌شوند.

فوق دکتری زراعت مولکولی با بیان اینکه محصولات تراریخته دامنه گسترده‌تری از آفات هدف را کنترل می‌نماید که منجر به جلوگیری از آفت عملکرد و عدم نیاز هر گونه مبارزه دیگر برای کنترل آفات می‌شود اظهار کرد: مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که محصولات تراریخته نه تنها تنوع زیستی را کاهش نداده است بلکه به‌عنوان یک ابزار قدرتمند به افزایش عملکرد و بهره‌وری و حفظ زیستگاه‌های طبیعی، بوم‌نظام‌های زراعی و تنوع زیستی کمک می‌کند که دارای رسالت رسیدن به کشاورزی پایدار و امنیت غذایی است.

*مزایای گیاهان تراریخته از جنبه زیست‌پالایی

این استاد دانشگاه بیان کرد: در قرن گذشته توسعه شهرها در سطح جهان، جنگ و فرآیندهای طبیعی و بهره‌برداری بیشتر از طبیعت منجر به رهاسازی مقادیر زیادی فلزات سنگین مانند جیوه، سرب، کادمیوم، مواد غیر فلزی مانند آرسنیک، مواد رادیواکتیو، مواد آلی مانند هیدروکربن‌های نفتی، حلال‌ها، ترکیبات فنلی، کودهای شیمیایی، علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها به بیوسفر و ایجاد مشکلات جدی آلودگی شده است.

وی یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها را تجمع آلاینده‌ها در منابع غذایی گیاهی و جانوری و ورود آنها به زنجیره غذایی انسان دانست و گفت: گیاهان تراریخته در رفع آلاینده‌های هوا، خاک و آب‌های سطحی نقش کلیدی و بارزی دارند.

فوق دکتری زراعت مولکولی تصریح کرد:  براساس نتایج مشخص شده است گونه‌های گیاهی با اتصال فلزات سنگین به برخی از پروتئین‌های خود شامل گروه‌های متال لوتیونین، فیتوکلاتین و گلوتاتیون آن‌ها را به شکل ایمن در می‌آورند،  لذا، ضمن تاکید بر استفاده از گیاهان تراریخته؛  برای رفع آلاینده‌ها، شناخت دقیق‌تر سازوکارها و مسیرهای شیمیایی دخیل در تجزیه آلودگی‌ها در گیاهان، تحقیق و معرفی گیاهانی با قابلیت زیست‌پالایی چند آلاینده ضروری به‌نظر می‌رسد.

وی با بیان اینکه با وجود تهاجم گسترده به تولید ملی محصولات تراریخته، کشت و کار این محصولات فواید بی‌شماری را برای توسعه پایدار و سلامت محیط زیست بر جای خواهد گذاشت اظهار کرد: اگرچه هدف از انجام این مصاحبه اشاره به فواید زیست محیطی محصولات تراریخته بوده است، اما فواید مشابهی برای سلامت انسان در مورد محصولات تراریخته وجود دارد که در بحث مستقلی به آن پرداخته خواهد شد.

دستان در پایان تاکید کرد: بهتر است با ممانعت از توسعه مناقشات و منازعات در مورد تولید محصولات تراریخته در دستیابی به این فناوری سرنوشت‌ساز برای کشورمان راهگشا باشد.

گفت و گو : حسین زحمتکش خبرنگار فودنا - مازندران