نمایشگاه ایران اکسپو در مسیر معرفی توانمندی‌های ناشناخته صادراتی ایران، مؤثر است، مشروط بر اینکه ظرفیت‌های گمنام صادارتی ایران را متناسب با نیاز بازارهای هدف به طور حرفه‌ای و دقیق معرفی کنیم.
استان مازندران با توجه به موقعیت جغرافیایی، شرایط آب‌وهوایی مناسب و تنوع اقتصادی از ظرفیت‌های صادراتی بالایی برخوردار است. برخی از مهم‌ترین توانمندی‌ها و ظرفیت‌های صادراتی این استان عبارتند از:
محصولات کشاورزی و باغی: مازندران یکی از قطب‌های اصلی تولید محصولات کشاورزی در ایران است و در 12 قلم کالا رتبه اول کشور را داراست: مرکبات (پرتقال، نارنگی)-کیوی - برنج - گل و گیاهان زینتی
محصولات دریایی و آبزیان: ماهی و میگو (پرورش ماهیان سردآبی و گرم آبی، میگوی پرورشی) و خاویار (مازندران یکی از مراکز اصلی تولید خاویار ایران است)
صنایع تبدیلی و غذایی: فرآورده‌های لبنی (پنیر، ماست، دوغ)
صنایع دستی و هنری
صنعت گردشگری و خدمات
محصولات معدنی و صنعتی (مصالح ساختمانی (شن، ماسه، سیمان)) و فرآورده‌های چوبی و کاغذ
البته چالش‌هایی هم در مسیر توسعه صادرات از استان مازندران مطرح است
در مقام اول باید به مشکلات حمل ونقل و لجستیک اشاره کرد: نیاز به توسعه بنادر (مثل بندر نوشهر و امیرآباد) و راه آهن برای صادرات دریایی
بسته بندی و استانداردسازی: بهبود کیفیت بسته‌بندی برای رقابت در بازارهای جهانی
تبلیغات و بازاریابی بین المللی: معرفی بهتر محصولات استان مازندران در نمایشگاه‌های خارجی
توسعه صنایع تبدیلی: ایجاد واحدهای فرآوری برای افزایش ارزش افزوده محصولات
در واقع باید اذعان داشت که با توجه به ظرفیت‌های شناسایی شده، مازندران می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی صادرات غیرنفتی ایران تبدیل شود، به ویژه در حوزه کشاورزی، آبزیان و گردشگری؛ اما مشورط بر اینکه چالش‌های موجود برطرف شوند.
استان مازندران با وجود برخورداری از منابع غنی طبیعی و اقتصادی، برخی از ظرفیت‌های صادراتی خود را به‌طور کامل فعال نکرده یا کمتر مورد توجه قرار داده است. در ادامه به برخی از ظرفیت‌های مغفول مانده یا کمترتوسعه یافته صادراتی مازندران اشاره می‌شود.
۱. محصولات ارگانیک و کشاورزی با ارزش‌افزوده بالا: با وجود تولید انبوه مرکبات، کیوی و برنج، صادرات محصولات ارگانیک (بدون سم و کود شیمیایی) هنوز جایگاه مناسبی ندارد. فرآوری و بسته‌بندی پیشرفته (مانند پودر پوست پرتقال، اسانس‌های طبیعی، برنج پیش‌پخته) می‌تواند ارزش صادراتی را افزایش دهد.
۲. گیاهان دارویی و فرآورده‌های طبیعی : مازندران دارای گیاهان دارویی خودرو (مثل گل گاوزبان، آویشن، بابونه) و نیز کشت‌های هدفمند است؛ اما صنعت فرآوری و صادرات آن ضعیف است. عطاری‌های سنتی و صنعت داروسازی گیاهی: تبدیل گیاهان خام به داروهای گیاهی، چای‌های کیسه‌ای و مکمل‌های غذایی می‌تواند سودآوری بالایی داشته باشد.
۳. صنایع دستی و صنایع خلاق
۴. گردشگری سلامت و اکوتوریسم تخصصی: اکوتوریسم روستایی و مزرعه‌گردی
5.پتانسیل‌های کمتر دیده‌شده در حوزه آبزی‌پروری : جلبک‌های دریایی و فرآورده‌های دریایی (مانند پودر جلبک برای صنایع غذایی و آرایشی) هنوز به‌طور جدی استخراج و صادر نمی‌شوند. صادرات ماهیان زینتی (مثل ماهی‌های آکواریومی پرورشی) می‌تواند بازار خوبی در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس داشته باشد.
۶. انرژی‌های تجدیدپذیر و صادرات فناوری سبز : مازندران با داشتن جنگل‌های انبوه و ضایعات کشاورزی می‌تواند در تولید بیوگاز و پلت‌های سوختی فعال باشد. توربین‌های بادی کوچک (با توجه به بادهای محلی در برخی مناطق) می‌تواند به عنوان یک صنعت صادراتی مطرح شود.
۷. صنایع غذایی نوپا با برندسازی محلی : تنقلات محلی (مثل کماج، نان محلی، مرباهای خاص مازندرانی) می‌توانند با بسته‌بندی مدرن به بازارهای منطقه‌ای صادر شوند.
ضمن تشریح آنچه تاکنون مغفول مانده است باید علل آن را هم شناسایی کنیم تا در ادامه راهکارهای مناسب را دریافته و به بگیریم. در این ارتباط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
ضعف در بازاریابی بین‌المللی: بسیاری از محصولات مازندران در نمایشگاه‌های خارجی معرفی نمی‌شوند.
نبود زنجیره کامل تأمین: از تولید تا بسته‌بندی و حمل ونقل بهینه‌سازی نشده است.
کمبود سرمایه‌گذاری بخش خصوصی: بسیاری از ایده‌ها به دلیل نبود حمایت مالی اجرایی نمی‌شوند.
محدودیت‌های اداری و گمرکی: پیچیدگی مقررات صادرات برای کسب‌وکارهای کوچک مشکل‌ساز است.
اگر این ظرفیت‌ها فعال شوند، مازندران می‌تواند نه‌تنها به یک قطب صادرات کشاورزی، بلکه به یک الگوی صادرات محصولات با ارزش‌افزوده بالا در ایران تبدیل شود.
استان مازندران در برخی حوزه‌های صادراتی با ضعف‌هایی روبه‌رو است که به طور عمده ناشی از مشکلات ساختاری، کمبود تکنولوژی یا ضعف در بازاریابی است.
1-صادرات محصولات کشاورزی با ارزش افزوده پایین (خام‌فروشی): مازندران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مرکبات، کیوی و برنج است؛ اما بخش عمده‌ای از این محصولات به‌صورت خام و بدون فرآوری صادر می‌شود.
2-صادرات صنایع دستی (ضعف در بازاریابی جهانی): صنایع دستی مازندران به طور عمده در بازارهای داخلی فروخته می‌شوند و سهم ناچیزی در صادرات دارند.
حال باید گفت برای توسعه صادرات مازندران، دولت می‌تواند با اجرای سیاست‌های حمایتی، زیرساختی و تسهیل‌گرانه، نقش کلیدی ایفا کند. در ادامه، مهم‌ترین انتظارات از دولت در این حوزه را بررسی می‌کنیم.
۱. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک: بهبود بنادر نوشهر و امیرآباد: تجهیز به سیستم‌های مدرن تخلیه و بارگیری برای صادرات محصولات فاسدشدنی (مانند مرکبات و آبزیان)، ایجاد خطوط مستقیم کشتیرانی به کشورهای هدف (مانند روسیه، عراق، هند)، اتصال ریلی به شبکه ملی و بین‌المللی: تکمیل پروژه‌های ریلی برای کاهش هزینه و زمان حمل محصولات به بازارهای صادراتی و توسعه زنجیره سرد: احداث سردخانه‌های مدرن و کانتینرهای یخچال‌دار برای صادرات میوه و ماهی
۲. حمایت از صنایع تبدیلی و ایجاد ارزش‌افزوده : اعطای تسهیلات کم‌بهره به واحدهای فرآوری: ایجاد کارخانه‌های تولید کنسانتره، خشک‌کنی میوه و بسته‌بندی مدرن، معافیت‌های مالیاتی برای صادرکنندگان محصولات با ارزش افزوده، تشویق کشاورزان و تولیدکنندگان به صادارت محصولات فرآوری‌شده
۳. تسهیل مقررات صادراتی و گمرکی: کاهش بروکراسی اداری، ایجاد پنجره واحد صادراتی برای صدور سریع مجوزها، حذف عوارض صادراتی برای محصولات استراتژیک مانند معافیت مالیاتی برای صادرات کیوی، مرکبات و گیاهان دارویی
4. همکاری با بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خارجی: تشکیل اتحادیه‌های صادراتی، ساماندهی تولیدکنندگان خرد بایک برند واحد (برند کیوی مازندران) و جذب سرمایه‌گذاری خارجی
اگر دولت بتواند در این زمینه‌ها اقدام کند، مازندران می‌تواند از اقتصاد متکی به کشاورزی سنتی به قطب صادرات محصولات با ارزش‌افزوده بالا تبدیل شود. این تغییر نه‌تنها اشتغال‌زایی و درآمدزایی بیشتری ایجاد می‌کند، بلکه جایگاه ایران را در بازارهای جهانی ارتقا می‌دهد.
البته علاوه بر اینکه دولت باید با اقدامات زیرساختی از صادرات و صادرکننده حمایت کند، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران نیز باید اقداماتی را در این مسیر دنبال کند.
1. سهیل دسترسی به بازارهای بین‌المللی: برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی خارجی: انتظار می‌رود اتاق ایران با اختصاص غرفه‌های رایگان یا یارانه‌ای، امکان حضور فعال تولیدکنندگان در نمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی (مانند Gulfood دبی یا Anuga آلمان را فراهم کند.
ایجاد پایگاه داده خریداران خارجی: تدوین بانک اطلاعاتی از واردکنندگان محصولات استراتژیک مازندران (کیوی، مرکبات، آبزیان) و معرفی مستقیم به تولیدکنندگان محلی
۲. رفع موانع حقوقی و گمرکی: کاهش بروکراسی صادرات: پیگیری برای ایجاد «پنجره واحد صادراتی» در استان برای صدور سریع مجوزهای بهداشت، استاندارد و گمرک، معافیت‌های مالیاتی هدفمند: مذاکره با دولت برای معافیت مالیاتی ۵ ساله صادرات محصولات با ارزش‌افزوده بالا (مثل کنسانتره میوه یا گیاهان دارویی فرآوری شده)
۳. حمایت مالی و بیمه‌ای: تقویت صندوق ضمانت صادراتی: تأسیس شعبه اختصاصی صندوق ضمانت صادرات ایران در مازندران برای پوشش ریسک عدم پرداخت خریداران خارجی، پیگیری برای اعطای تسهیلات ارزی کم‌بهره: اختصاص خطوط اعتباری ویژه به صادرکنندگان از طریق شبکه بانکی.
4. ارتقای کیفیت و استانداردها: استفاده از ظرفیت مرکز آموزش استانداردهای بین‌المللی و آزمایشگاه‌های مرجع: تجهیز آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت محصولات کشاورزی و دریایی مطابق با استانداردهای اتحادیه اروپا
۵. توسعه زیرساخت‌های لجستیک: پلتفرم هوشمند لجستیک: ایجاد سامانه یکپارچه مدیریت حمل‌ونقل چندوجهی (کشتی، ریلی، جاده‌ای) برای کاهش هزینه‌های صادرات، احداث مراکز آماده‌سازی صادرات: ساخت پایانه‌های مدرن بسته‌بندی و انبارداری در نزدیکی بنادر نوشهر و امیرآباد
۶. حل چالش‌های بخش خصوصی: شورای راهبردی صادرات: تشکیل کارگروه مشترک بین اتاق ایران و اتاق استان با حضور صادرکنندگان برتر برای رفع موانع فصلی، ارائه خدمات حقوقی رایگان برای حل اختلافات تجاری بین‌المللی اعضای اتاق استان
7. تبدیل مازندران به هاب منطقه‌ای: قطب صادرات شمال کشور: طراحی برنامه ویژه برای تبدیل مازندران به مرکز توزیع محصولات شمال ایران به بازار CIS
در نهایت باید نقش اتاق ایران را به عنوان تسهیل‌گر کلیدی تعریف کرد. اتاق‌های استانی انتظار دارند اتاق ایران به جای نقش «ناظر» به «تسهیل‌گر فعال» تبدیل شود. این امر مستلزم اختصاص بودجه عملیاتی ویژه برای پروژه‌های صادراتی و تعیین نماینده دائم در استان برای پیگیری سریع مطالبات و انتشار گزارش عملکرد سالانه درباره اقدامات انجام‌شده برای توسعه صادرات شمال کشور است.