رسول نظافتی - مدیر اجرایی طرح ملی هوشمند سازی یارانه آرد و نان - در نشست خبری که صبح امروز برگزار شد اظهار کرد: یکی از حمایت‌های مهم یارانه‌ای از معیشت مردم، خرید تضمینی گندم از کشاورزان و سپس فروش آرد با قیمت یارانه‌ای به واحدهای نانوایی است تا نان با قیمت یارانه‌ای بدست مردم برسد.
وی افزود: نان در کشور ما به‌عنوان قوت غالب و آخرین سنگر معیشتی مردم بیش از آنکه پدیده‌ای اقتصادی باشد، پدیده‌ای اجتماعی است؛ به همین دلیل همه دولت‌ها با در نظر گرفتن ملاحظات متعدد، همواره در اصلاح قیمت آرد و نان با احتیاط عمل کرده‌اند. اما این احتیاط در برخی دولت‌ها به بی عملی و انفعال در برابر تحولات قیمتی منجر و موجب شده فاصله قیمت خرید تضمینی گندم از کشاورزان(که عموما متناسب با قیمت جهانی گندم است) با قیمت آرد یارانه ای(تحویلی با نانوایی ها) به شدت افزایش یابد.
نظافتی ادامه داد: علیرغم تعدیل‌هایی که در فاصله سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ صورت گرفته بود، اما تثبیت قیمت آرد یارانه‌ای در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ موجب شده بود یارانه پرداختی دولت به آرد یارانه‌ای به ۹۵ درصد افزایش یابد. به بیان دیگر دولت آرد خبازی را با ۹۵ درصد یارانه به نانوایی‌ها تحویل می‌داد. این مساله انگیزه برای خارج کردن گندم و آرد یارانه‌ای از چرخه تولید نان را به شدت افزایش داده بود.
وی افزود: در عین حال، اواخر سال ۱۴۰۰ و اوایل سال ۱۴۰۱ دولت وقت(دولت شهید رئیسی) در عمل تکلیف قانونی خود را مهیای حذف ارز ترجیحی می کرد و ناچار بود برای یارانه آرد و نان چاره اندیشی کند. چرا که جنگ روسیه و اوکراین باعث صعود قیمت گندم شده بود و پیش‌بینی می‌شد که با توجه به یارانه سنگین آرد خبازی، جریان دلالی و انحراف آرد یارانه‌ای تشدید و حتی منجر به ایجاد اختلال در عرضه نان به مردم شود. بخصوص اینکه اراده سیاست گذار، بر آزادسازی قیمت آرد صنف و صنعت بود و انتظار می‌رفت با این اقدام، فاصله قیمتی آرد یارانه‌ای نانوایی‌ها با آرد صنف و صنعت به شدت افزایش یابد(که با آزادسازی قیمت آرد صنف و صنعت در اردیبهشت ۱۴۰۱ فاصله قیمتی مذکور به ۱۶ برابر افزایش یافت). در عین حال قیمت خوراک دام و طیور در بازارهای جهانی نیز به شدت افزایش یافته بود که می‌توانست انگیزه‌ها برای منحرف کردن گندم یارانه‌ای به سمت کارخانجات خوراک دام و طیور را شدت ببخشد.
مدیر اجرایی طرح ملی هوشمند سازی یارانه آرد و نان مطرح کرد: قابل پیش‌بینی بود که با توجه به یارانه‌ای بودن قیمت آرد نانوایی‌ها، فقدان نظارت موثر، افزایش شدید قیمت جهانی گندم و خوراک دام و طیور و آزادسازی قیمت آرد صنف و صنعت داخل کشور، جریان فساد در آرد یارانه‌ای به‌صورت چشمگیری تشدید شده و باعث اختلال در عرضه نان به مردم شود. به‌خصوص آنکه بدلیل فقدان زیرساخت داده‌ای، مشخص نبود چه میزان از آرد یارانه‌ای تحویلی به نانوایی‌ها به نان تبدیل شده و بدست مردم می رسد.
وی‌افزود: از همین رو دولت ناچار بود از ابتدای سال ۱۴۰۱ برای در امان نگهداشتن آرد یارانه‌ای در مقابل دلالان، به گونه‌ای تدبیر کند. اگر قرار بود دولت طبق رویه دولت‌های قبل تصمیم بگیرد، یا باید یارانه گندم و آرد و نان را به‌طور کامل حذف می‌کرد و قیمت این اقلام را بدست بازار می‌سپرد و به اصطلاح با آزادسازی قیمت آرد و نان، اجازه می‌داد قیمت نان به چند برابر افزایش یابد(و یارانه آن را بصورت نقدی به سرجمع یارانه نقدی مردم اضافه می کرد) و به این ترتیب بساط فساد را برمی‌چید، یا به تبعیت از تجربه بنزین، اقدام به سهمیه بندی نان یارانه ای برای مردم می‌کرد. اما اتخاذ هر یک از این دو راهکار درباره نان تبعات اجتماعی، اقتصادی گسترده‌ای می‌توانست ایجاد کند.
نظافتی ادامه داد: از همین رو دولت سیزدهم به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی تصمیم گرفت برای نخستین بار به جای «هدفمندسازی یارانه»، رویکرد «هوشمندسازی یارانه» را در پیش گرفته و با اجتناب از آزادسازی قیمت یا سهمیه‌بندی برای مردم، مبتنی بر حکمرانی داده محور جلوی هدررفت آرد یارانه‌ای را بگیرد و به این ترتیب طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان متولد و از اردبیهشت ماه ۱۴۰۱ با اجرای آزمایشی در استان زنجان آغاز شد. با اجرای طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، در فاز اول که فاز «شفاف‌سازی» بود، کارتخوان های هوشمند در بیش از ۸۰ نانوایی در سراسر کشور، ۶۰ هزار کارتخوان در مناطق شهری و ۲۰ هزار مورد نیز واقع در مناطق روستایی نصب شد. در فاز دوم یا فاز «هوشمندسازی»، نظام سنتی توزیع سهمیه آرد که مبتنی بر سهمیه ثابت بود، متوقف شده و نظام هوشمند توزیع آرد که مبتنی بر عملکرد دوره قبل نانوایان بود، جایگزین آن شد. در فاز سوم یا فاز «مردمی‌سازی»، سامانه نظر جهت ثبت نظرات مردم پس از هر بار خرید از نانوایی ها و سامانه خیرات جهت حمایت از اقشار آسیب پذیر تحت پوشش سازمان‌های حمایتی و تسهیل خیرات عام مردم رونمایی شد.
وی افزود: در فاز اول که فاز «شفاف‌سازی» بود، بدون تغییر در سهمیه نانوایی‌ها، فقط اقدام به نصب کارتخوان‌های هوشمند شد و رصد نانوایان در میزان مصرف آرد یارانه‌ای و پخت نان کلید خورد. هدف اصلی طرح در فاز دوم یا همان فاز «هوشمندسازی» محقق شد که طی آن سهمیه ثابت نانوایان جای خود را به سهمیه مبتنی بر عملکرد داد؛ یعنی از بهمن ۱۴۰۱ هر نانوایی اجازه یافت به میزان نان تولیدی در دوره قبل(طبق عملکرد فروش ثبت شده روی کارتخوان هوشمند) به علاوه چند درصد بیشتر آرد دریافت کند.
به گفته مدیر اجرایی طرح ملی هوشمند سازی یارانه آرد و نان با اجرای فاز دوم، نانوایانی که عملکرد متعهدانه داشتند و تمام آرد تحویلی را تبدیل به نان کرده و به مردم عرضه می کردند، دسترسی شان به آرد یارانه‌ای افزایش یافت و نانوایانی که بخشی از آرد یارانه‌ای را از چرخه تولید نان خارج می‌کردند، دسترسی‌شان به آرد یارانه‌ای کاهش یافت. کمک هزینه پرداختی دولت نیز از ۱۵ درصد در فاز اول به ۴۰ درصد در فاز دوم افزایش یافت. این کمک هزینه جبران دولت برای نانوایان به جهت تثبیت قیمت نان برای مردم در سال ۱۴۰۱ بود.
وی افزود: در آغاز سال ۱۴۰۱ همزمان با حذف ارز ترجیحی و تورم مواد خوراکی، دولت از یک طرف به واسطه ملاحظات مختلف اجتماعی و اقتصادی قصد نداشت قیمت آرد یارانه‌ای نانوایی را افزایش دهد و از سوی دیگر با این سوال مواجه شده بود که با افزایش هزینه‌های جانبی نانوایی‌ها دستمزد و اجاره و خمیرمایه و هزینه آب و برق و گاز و ... چه کند. به عبارتی، از سال ۱۳۹۳ گرچه قیمت آرد یارانه‌ای افزایش نیافته بود، اما دولت هر ساله اجازه می‌داد کارگروه‌های آرد و نان استان‌ها قیمت نان را متناسب با تورم افزایش دهند اما در سال ۱۴۰۱ به دستور شخص رئیس‌جمهور، مقرر شد با توجه به حذف ارز ترجیحی و افزایش هزینه‌های خانوارها، قیمت نان افزایش نیابد که به معنای افزایش فشار هزینه‌ای برای نانوایان بود.
مدیر اجرایی طرح ملی هوشمند سازی یارانه آرد و نان اظهار کرد: لذا دولت از ابتدای آغاز طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، مبلغی را در قالب کمک هزینه مبتنی بر داده‌هایی که کارتخوان هوشمند تولید می‌کرد، به نانوایان کشور پرداخت کرد. این رویکرد کمک می‌کرد تا هزینه‌های نانوایان تا حد مناسبی جبران شود. این کمک هزینه متناسب با عملکرد نانوایان بر پایه کارتخوان‌های هوشمند در پایان هر شب به نانوایان پرداخت می‌شود. یعنی هر نانوا روزانه هر میزان فروش نان داشته باشد، در پایان آن روز معادل ۴۰ درصد فروشش را نیز دولت بعنوان کمک هزینه به حساب نانوایی واریز می‌کند.
وی افزود: خوشبختانه طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان بعنوان یک زیرساخت داده محور، با حمایت موثر دولت چهاردهم به مسیر خود ادامه داده است. با اجرای این طرح، در حقیقت یک زیرساخت فراگیر و داده محور برای تخصیص هوشمند آرد یارانه‌ای به نانوایان و کاهش هدررفت آرد یارانه‌ای و جلوگیری از تحمیل هزینه مازاد به بودجه دولت برای تامین گندم یارانه‌ای ایجاد شد و مصرف آرد یارانه ای در سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ علی رغم رشد جمعیت، راه‌اندازی ۳۰۰۰ واحد نانوایی جدید، رشد مصرف نان بابت افزایش قیمت سایر مواد غذایی و حضور چشمگیر اتباع خارجی، نه تنها افزایش نیافت بلکه به سطح مصرف آرد یارانه ای در سال ۱۳۹۸ کاهش نیز پیدا کرد.
نظافتی گفت: برآوردهای کارشناسی نشان می‌دهد طی ۳۶ ماه اجرای طرح هوشمندسازی یارانه آرد ونان، یعنی از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان سال ۱۴۰۳ جلوی هدررفت پنج میلیون و ۱۲۰ هزار تن آرد یارانه‌ای گرفته شده و نیاز دولت به منابع مالی برای تامین نان مردم ۹۶ هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. به عبارت دیگر دولت برای تامین نان ارزان مردم، ۹۶ هزار میلیارد تومان هزینه کمتری پرداخت کرده است. این ۵ میلیون و ۱۲۰ هزار تن آرد نیز معادل مصرف نان حدود ۶۲ میلیون نفر در مدت یک سال است.
وی افزود: به عبارتی، بدون آزادسازی قیمت نان و بدون سهمیه بندی نان برای مردم، طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان توانسته مصرف آرد یارانه‌ای در کشور را مدیریت کند. به طوریکه برخلاف اقلام یارانه‌ای دیگر همچون بنزین، گازوییل، برق و گاز که مصرف آن‌ها طی سال‌های گذشته ۱۵ تا ۳۰ درصد افزایش یافته، اما در موضوع نان با کاهش مصرف آرد یارانه‌ای مواجه بوده‌ایم و امروز کشور چالش و بحرانی در تامین گندم و آرد یارانه‌ای مصرف نان مردم ندارد.
مدیر اجرایی طرح ملی هوشمند سازی یارانه آرد و نان در پایان تصریح کرد: کاهش مصرف آرد یارانه‌ای در حالی رقم خورده که کشورمان با رشد جمعیت، ورود اتباع مواجه بوده و همزمان قیمت گندم مصارف صنعتی آزادسازی شده، همچنین قیمت خوراک دام و طیور نیز به دلیل تغییر نرخ ارز ترجیحی افزایش شدیدی داشته و رشد مصرف نان نیز به دلیل افزایش قیمت مواد غذایی اتفاق افتاده (نان به عنوان کالای جانشین مواد غذایی در دهک های کم درآمد)، اما مصرف آرد یارانه‌ای در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ نه تنها افزایش نیافته بلکه به سطح مصرف سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است.