براساس تصویر مکاتبات شورای نگهبان (نامه شماره ۱۰۲/۲۸۵ مورخ ۱۴۰۰/۹/۷)، اصل مهمی برای تفسیر بخشنامه‌ها در نظر گرفته شده:
در مواردی که مصوبات پیشین توسط دیوان عدالت اداری ابطال شده اما اجرای دقیق محاسبه جدید مالیات در عمل برای مؤدی ممکن نباشد، اخذ مالیات بر مبنای این تغییرات، خلاف شرع و غیرقانونی محسوب می‌شود.
این اصل در بخشنامه‌های اخیر مورد تاکید مجدد قرار گرفته و به شکل مستقیم از دریافت مالیات و عوارض غیرموجه، به‌ویژه در دوره‌های تغییر مقررات، جلوگیری می‌کند.
مصادیق معافیت محصولات غذایی و کشاورزی ـ مبتنی بر داده‌های اکسل تعرفه‌ها
در میان کدهای تعرفه‌ای موجود در فایل اکسل، تعدادی از محصولات کشاورزی، فرآوری‌شده، دامی و حتی مواد اولیه صنایع غذایی دیده می‌شود. مطابق ابلاغیه وزارت بهداشت (نامه ۱۸/۱۰۰ مورخ ۱۴۰۱/۰۱/۲۲)، برخی از این اقلام شامل معافیت از مالیات بر ارزش افزوده خواهند بود. اما در فهرست اعلامی مورخ ۱۴۰۰/۹/۲۷، ممکن است بعضی از این کالاها معاف نباشند.
اثر عملی:
به استناد “اصل تفسیر به نفع مؤدی” و حقوق مکتسبه، در صورت وجود مغایرت بین فهرست‌ها یا ابهام در سال اجرای معافیت (به ویژه سال مالی ۱۴۰۱)، هر گونه مطالبه مالیات بر ارزش افزوده نسبت به محصولاتی مانند گوشت شترمرغ، اعضا و احشاء دام، یا سایر محصولات خاصِ فهرست اعلامی سال جدید، فاقد وجاهت خواهد بود.
موارد شفاف مندرج در فایل گمرکی
در صفحه نخست فایل PDF ارسالی با ابلاغ وزارت جهاد کشاورزی و تصریح گمرک جمهوری اسلامی ایران، موضوع “ترخیص محصولات تراریخته” مورد تاکید قرار گرفته و به صراحت عنوان شده که ملاک اقدام، اطلاعیه‌ها و فهرست‌های قانونی از سوی وزارتخانه‌های تخصصی و تا اطلاع ثانوی خواهد بود.
این موضوع مؤید اهمیت مرجعیت فهرست‌های رسمی، چه برای معافیت مالیاتی و چه برای ضوابط وارداتی است. برای نمونه، چنانچه کالایی با تعرفه خاص (طبق داده اکسل) در فهرست معافیت جدید وزارت بهداشت قرار گیرد، گمرکات اجرایی و مأموران مالیات موظف به رعایت آن خواهند بود.
تحلیل حقوقی و اجرایی
تقدم حقوق مؤدی و جلوگیری از سردرگمی اجرایی
اصل تفسیر به نفع مؤدی، راهبردی اساسی برای جلوگیری از برداشت‌های متفاوت و اجحاف احتمالی در مواجهه با نوسانات قوانین و اصدار فهرست‌های متعارض است.
اهمیت فهرست سالانه و بخشنامه‌های اجرا
تولیدکنندگان، واردکنندگان و فعالان زنجیره غذایی باید همواره فهرست‌های جدید وزارت بهداشت و نامه‌های رسمی سازمان امور مالیاتی را رصد و مستندات ترخیص یا پرداخت مالیات را بر اساس آخرین فهرست اعلامی مطالبه و نگهداری کنند.
اثر بروکراتیک و حمایتی در گمرک و حمل‌ونقل
با توجه به دستورالعمل‌های ابلاغی به مدیران کل گمرکات اجرایی ـ همچون نام‌های درج‌شده در زیر فایل PDF (شجاع کرمی… علی اکبر شامانی) ـ هرگونه مطالبه مالیات یا عوارض فاقد توجیه براساس فهرست معافیت جدید قابل اعتراض و پیگیری قانونی است.
جمع‌بندی و توصیه‌ها برای فعالان بخش غذا و کشاورزی
نظارت مستمر بر فهرست‌های رسمی معافیت‌ها و اصلاحات قانون:
هر سال فهرست کالاهای معاف ـ به‌ویژه محصولات کشاورزی و غذایی ـ تغییر می‌کند. پیگیری بخشنامه‌های سازمان امور مالیاتی و وزارت بهداشت برای بهره‌مندی حداکثری از معافیت ضروری است.
توجه به سال مالی اجرای معافیت‌ها:
برای پرونده‌های سال ۱۴۰۱ و موارد مشمول، در صورت مغایرت فهرست‌های معافیت، اصل بر عدم مطالبه مالیات است.
مشاوره حقوقی و استفاده از مستندات گمرکی:
فعالان اقتصادی باید تمامی مکاتبات و مستندات مربوط به معافیت را ضبط و در هنگام اختلاف یا مطالبه مالیاتی، به اصل “حقوق مکتسبه” و نامه‌های شورای نگهبان استناد کنند.
منابع مورد استناد
سند PDF نامه گمرک و وزارت جهاد کشاورزی (صفحه اول و اسامی مسئولان ذی‌ربط)
فایل اکسل کد تعرفه و شرح کالاهای مشمول (نمونه‌های متعدد مواد خام و غذایی)
بخشنامه‌های شماره ۴۴/۱۴۰۳/۲۰۰ و ۵۶/۱۴۰۳/۲۰۰ سازمان امور مالیاتی کشور
رأی شماره ۱۰۲/۲۸۵ شورای نگهبان و دادنامه‌های دیوان عدالت اداری