صنعت نشاسته‌سازی و صنایع پایین‌دست آن، یکی از زیربنایی‌ترین حلقه‌های تولید و تأمین مواد اولیه در ایران است. این صنعت، تامین‌کننده نیاز عمده خطوط تولید در حوزه‌های متنوعی نظیر غذای انسانی و دام، دارو، صنایع سلولزی، شیمیایی، آرایشی و حتی انرژی است و محصولاتی چون انواع نشاسته، مالتودکسترین و شربت‌های قندی مانند گلوکز و فروکتوز و سوربیتول، نقشی جدی در پایداری زنجیره تولید ایفا می‌کنند. بر همین اساس ثبات دسترسی به مواد اولیه، به‌ویژه آرد گندم، که پایه اصلی این صنعت است، تضمین‌کننده سلامت و پویایی صنایع پایین‌دست به‌شمار می‌رود.
تأثیر سیاست فعلی قیمت‌گذاری آرد بر صنایع نشاسته‌سازی
بر اساس بخشنامه اخیر، نرخ آرد گندم برای صنعت ماکارونی معادل ۱۷۰.۰۰۰ ریال و برای صنایع شیرینی، شکلات، نشاسته و گلوکز ۲۱۷.۰۰۰ ریال تعیین شده است. این در حالی است که قیمت جهانی گندم به‌طور متوسط ۴۰ درصد کمتر از نرخ داخلی برآورد می‌شود؛ موضوعی که منجر به جهش قابل توجه هزینه تولید در صنایع پایین‌دستی شده و موقعیت ایران در بازارهای صادراتی را به خطر انداخته است. این شکاف قیمتی، بنابر نظر کارشناسان، بیش از آنکه به حمایت از صنایع منجر شود، تهدیدی جدی برای بقای صنعت نشاسته‌سازی و تمامی زنجیره‌های وابسته است.
پیامدهای وخیم ادامه سیاست فعلی
افت رقابت‌پذیری و کاهش تولید
تداوم سیاست فعلی قیمت‌گذاری آرد، سبب افزایش هزینه تمام‌شده تولید در صنایعی می‌شود که نشاسته و مشتقات آن نقش کلیدی در تولید آن‌ها ایفا می‌کند؛ از جمله صنایع غذایی، سلولزی، شیرینی و شکلات. افزایش قیمت مواد اصلی مانند گلوکز، فروکتوز، مالتودکسترین و نشاسته اصلاح شده، منجر به افت کیفیت محصولات، کاهش توجیه اقتصادی تولید و در نهایت کاهش توان رقابتی در عرصه بازار داخلی و صادراتی می‌شود.
تعطیلی واحدهای کوچک و متوسط؛ افزایش بیکاری پنهان
در صورت تثبیت قیمت‌های فعلی، بسیاری از بنگاه‌های کوچک و متوسط فعال در بخش‌های شیرینی و شکلات، کاغذ و مقواسازی به دلیل عدم توانایی در تامین مواد اولیه، ناچار به توقف فعالیت خواهند شد؛ موضوعی که موج جدیدی از بیکاری را به‌ویژه در زنجیره تامین و تولید به دنبال خواهد داشت و احتمال نارضایتی صنفی را افزایش می‌دهد.
افول صادرات و از دست رفتن بازارهای منطقه‌ای
بر اساس تحلیل‌ها، افزایش هزینه تولید باعث خواهد شد محصولات ایرانی مانند بیسکوئیت، کیک، کاغذ و ورق کارتن، جایگاه خود را در بازارهایی نظیر عراق، افغانستان و آسیای میانه به نفع رقبای ترکیه‌ای، روسی و عربی از دست بدهند و عملاً مزیت صادراتی ایران در این حوزه به‌شدت تضعیف شود.
قاچاق و رشد واردات کالاهای خارجی ارزان
اختلاف شدید قیمت مواد غذایی و کاغذ در ایران و منطقه، زمینه قاچاق و هجوم کالاهای بی‌کیفیت و ارزان قیمت خارجی را فراهم می‌کند که ضمن کاهش سهم تولید داخل، بستر واردات بی‌رویه و نوسان اشتغال را نیز گسترده‌تر خواهد نمود.
تهدید سلامت عمومی با رشد تولیدات زیرزمینی
افزایش قیمت نهاده‌ها و نبود حمایت هدفمند، موجب توسعه فعالیت صنایع غیررسمی و زیرزمینی خواهد شد که اغلب از مواد اولیه بی‌کیفیت یا آرد یارانه‌ای خارج از زنجیره رسمی استفاده می‌کنند؛ امری که تضمین سلامت عمومی و استانداردهای تولید را تهدید می‌کند.
مغایرت با اهداف کلان اقتصادی و سند توسعه تولید
ادامه وضعیت فعلی، در تقابل آشکار با شعار سال و اهداف برنامه‌های توسعه‌ای کشور قرار داشته و عملاً موتور محرکه تولید و صادرات صنعتی را با مانع جدی مواجه می‌کند.
پیشنهادات راهبردی فعالان صنعت
- بازنگری سریع سیاست‌های قیمت‌گذاری با مشارکت واقعی بخش خصوصی و دولت؛
- نظارت مستمر بر آثار اقتصادی و تنظیم پویا با تغییرات بازار جهانی؛
- تسهیل واردات مستقیم مواد اولیه برای تولیدکنندگان واجد صلاحیت؛
- تدوین بسته‌های حمایتی برای صنایع صادرات‌محور و آسیب‌پذیر؛
جمع‌بندی
صنعت نشاسته‌سازی و مشتقات آن از ارکان اصلی تولید و صادرات غیرنفتی ایران است و هر تصمیم افزایش هزینه‌ای یا سیاست غیرکارشناسی باید با اجماع همه فعالان زنجیره و سیاست‌گذاران اتخاذ شود. بی‌توجهی به پایداری این زنجیره، اقتصاد ملی و آینده تولید و اشتغال را با مخاطره جدی روبه‌رو می‌کند.