همایون حسین‌زاده - رئیس بخش آبزی‌پروری مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور (سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی) - درباره نقش هوش مصنوعی در آبزی‌پروری اظهار کرد: هوش مصنوعی یکی از ابزارهای تحول‌آفرین در مدیریت بهینه مزارع آبزی‌پروری است و امروز نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای پیشرفته به عنوان ابزار کلیدی در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری این حوزه شناخته می‌شود.
وی با بیان اینکه سالانه حدود ۶۴۰ هزار تُن انواع آبزیان پرورشی در کشور تولید می‌شود، افزود: بخش اعظم این تولیدات شامل ماهیان گرمابی نظیر کپور، ماهیان سردابی مانند قزل‌آلا، میگو و ماهیان خاویاری است. اما یکی از چالش‌های اساسی در این صنعت، تنش‌های محیطی، تغییرات اکولوژیک و بروز بیماری در مزارع پرورشی است که می‌تواند بازده تولید را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
حسین‌زاده با تاکید بر کارکردهای هوش مصنوعی در مواجهه با این چالش‌ها گفت: هوش مصنوعی قادر است با تحلیل داده‌های مزرعه مانند دما، اکسیژن، pH، شوری و آمونیاک، تصمیم‌های مدیریتی هوشمندانه‌ای را ارائه دهد و حتی با پیوند به تجهیزات مکانیزه مانند سیستم‌های تغذیه، تهویه و کنترل آب، به‌صورت خودکار اقدامات اصلاحی انجام دهد.
وی خاطرنشان کرد: اصلی‌ترین مزیت این فناوری، کاهش ریسک، افزایش سرعت واکنش به بحران‌ها، صرفه‌جویی در هزینه‌ها و حتی کمک به بازاریابی هدفمند است. الگوریتم‌های هوش مصنوعی با استفاده از اطلاعات گذشته و الگوهای تجربی می‌توانند جایگزین تصمیم‌گیری انسانی شوند، به شرط آنکه داده‌های ورودی دقیق، کامل و ساختاریافته باشند.
این مقام مسئول با بیان اینکه هوشمندسازی مزارع به کمک اینترنت اشیاء (IoT) و سیستم‌های ابری در حال گسترش است، تصریح کرد: در حال حاضر سرمایه‌گذاران جدید نیز علاقه‌مندی زیادی به ورود در این بخش نشان داده‌اند و لازم است با ترویج، آموزش و توسعه الگوریتم‌های بومی، زمینه استفاده گسترده‌تر از این فناوری فراهم شود.
رئیس بخش آبزی‌پروری مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور با اشاره به گسترش کاربرد هوش مصنوعی در مدیریت هوشمند مزارع پرورش آبزیان، اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین مزایای بهره‌گیری از هوش مصنوعی، مدیریت دقیق زنجیره تأمین در آبزی‌پروری است. این فناوری به پرورش‌دهندگان کمک می‌کند زمان مناسب برای تهیه بچه‌ماهی، خوراک، دارو و مکمل‌ها را پیش‌بینی و برنامه‌ریزی کنند.
وی افزود: هوش مصنوعی در مسیر تولید از مرحله لارو تا مرحله پرواری و عرضه به بازار، نقش هدایتگر دارد. این سیستم‌ها با مدل‌سازی رفتار رشد آبزیان، میزان و نوع خوراک موردنیاز در هر مرحله را مشخص می‌کنند و از این طریق بهره‌وری تولید را افزایش می‌دهند.
حسین‌زاده با اشاره به نقش حمایتی هوش مصنوعی در زمینه نهادی و اقتصادی نیز گفت: فناوری‌های نوین می‌توانند در فرایندهایی مانند تخصیص تسهیلات، ارزیابی بیمه و حمایت‌های دولتی کاربرد داشته باشند. همچنین این ابزارها می‌توانند داده‌های مربوط به تلفات طبیعی یا ناگهانی در مزارع را ثبت و تحلیل کرده و به تصمیم‌گیری سریع و موثر در مواقع بحرانی کمک کنند.
رئیس بخش آبزی‌پروری مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی ادامه داد: ثبت دقیق رفتار آبزیان از طریق دوربین‌ها و حسگرهای هوشمند، امکان تشخیص تغییرات رفتاری ناشی از گرسنگی، بیماری یا تغییرات محیطی را فراهم می‌کند. این اطلاعات به هوش مصنوعی اجازه می‌دهد که به‌صورت خودکار اقدامات لازم را پیشنهاد داده یا اجرا کند.
وی یکی از مهم‌ترین زمینه‌های کاربرد هوش مصنوعی را مدیریت کیفیت آب دانست و اظهار کرد: حفظ دامنه بهینه پارامترهای محیطی نظیر اکسیژن، دما، شوری و pH برای رشد آبزیان حیاتی است. هوش مصنوعی با تکیه بر داده‌های گذشته و الگوهای رفتاری، می‌تواند شرایط مناسب را حفظ یا اقدامات اصلاحی را به‌موقع اجرا کند.
حسین‌زاده تأکید کرد: با توجه به اینکه ۶۵ تا ۷۰ درصد هزینه‌های پرورش آبزیان به تغذیه مربوط می‌شود، بهره‌گیری از الگوریتم‌های هوشمند در مدیریت تغذیه می‌تواند به‌طور چشمگیری هزینه‌ها را کاهش داده و بهره‌وری تولید را افزایش دهد. همچنین استفاده از هوش مصنوعی در پیشگیری و کنترل بیماری‌ها، ضمن ارتقای سلامت آبزیان، موجب کاهش وابستگی به دارو و تلفات می‌شود.
رئیس بخش آبزی‌پروری مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور با تأکید بر لزوم حمایت از مزارع هوشمند اظهار کرد: هوش مصنوعی در آبزی‌پروری، به‌رغم مزایای فراوان، نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه و توجه به هزینه‌های زیرساختی است. بنابراین ضروری است نهادهایی مانند معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، صندوق حمایت از پژوهشگران، صندوق نوآوری و سایر دستگاه‌های حمایتی، به یاری بهره‌برداران بیایند تا زمینه بهره‌مندی از این فناوری نوین فراهم شود.
حسین‌زاده صحافی ادامه داد: زمانی که یادگیری ماشینی در مزرعه پیاده‌سازی شود و داده‌های کافی در اختیار سیستم قرار گیرد، «مغز سیستم» می‌تواند پیشنهادهای عملیاتی و پیشگیرانه ارائه کند. برای نمونه، در شرایط اضطراری مانند وقوع سیلاب، هوش مصنوعی می‌تواند پیش از رسیدن مزرعه‌دار به محل، اقدامات حیاتی را به‌طور خودکار انجام دهد؛ از جمله بستن دریچه‌های ورودی برای جلوگیری از ورود سیلاب و قطع به‌موقع غذادهی به آبزیان در شرایط گل‌آلودی که تغذیه مناسب نیست.
وی با بیان اینکه چنین اقداماتی می‌تواند از بروز خسارات سنگین جلوگیری کند، افزود: هوش مصنوعی ابزاری است در خدمت توسعه پایدار و تولید ایمن. به‌کارگیری این فناوری نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد بلکه امنیت اقتصادی مزرعه را نیز تضمین می‌کند.
حسین‌زاده در پایان اظهار امیدواری کرد که در آینده نزدیک، شاهد گسترش مزارع هوشمند در سراسر کشور باشیم و فناوری‌های نوین بیش از پیش در خدمت ارتقای صنعت آبزی‌پروری قرار گیرند.