در روزهایی که فشار اقتصادی بر دوش خانوارهای ایرانی سنگینی می‌کند، افزایش بی‌سابقه قیمت حبوبات بار دیگر زنگ خطر را برای معیشت اقشار مختلف جامعه به صدا درآورده است. اقلامی که تا چندی پیش، به عنوان جایگزینی ارزان برای پروتئین حیوانی در سفره‌های مردم جای داشتند، اکنون خود به اقلامی لوکس تبدیل شده‌اند.
براساس گزارش‌های میدانی و اعلام فعالان صنفی بازار، قیمت برخی انواع حبوبات از جمله لوبیا چیتی در بازار آزاد تا بیش از چهار برابر رشد داشته و در برخی مناطق به کیلویی ۵۰۰ هزار تومان نیز رسیده است. به‌طور مشخص، قیمت لوبیا چیتی که تا چند ماه پیش بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان بود، اکنون با رشد نزدیک به ۳۰۰ درصدی همراه شده است؛ موضوعی که علاوه بر فشار بر مصرف‌کننده، سؤالات زیادی را درباره نحوه نظارت و سیاست‌گذاری در بازار این کالای اساسی ایجاد کرده است.
بررسی‌های آماری نیز این افزایش قیمت را تأیید می‌کنند. طبق اعلام مرکز آمار ایران، قیمت لوبیا چیتی در فروردین امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۶۶ درصد، لپه ۱۲۶ درصد و نخود حدود ۹۵ درصد رشد داشته است. همچنین براساس گزارش اتحادیه بنکداران مواد غذایی تهران، قیمت عدس نیز با رشد ۴۰ درصدی مواجه بوده و سایر اقلام حبوبات نیز از این روند بی‌نصیب نمانده‌اند.
ریشه گرانی کجاست؟
گرچه دلایل متعددی برای این گرانی مطرح شده، اما به‌نظر می‌رسد مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی دست به دست هم داده‌اند تا این فشار اقتصادی به مردم وارد شود. یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش قیمت، تغییر نحوه تخصیص ارز به واردکنندگان حبوبات است. در سال‌های گذشته ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی برای واردات این محصولات در نظر گرفته می‌شد، اما پس از حذف این ارز و انتقال به ارز نیمایی و در نهایت ارز توافقی، هزینه تمام‌شده واردات به‌شدت افزایش یافته و تأثیر مستقیمی بر قیمت نهایی کالا در بازار گذاشته است.
از سوی دیگر، کاهش تولید داخلی حبوبات نیز در شکل‌گیری این وضعیت مؤثر بوده است. برخی استان‌های تولیدکننده مانند فارس و لرستان با مشکلات اقلیمی و کاهش بارش مواجه بوده‌اند که منجر به افت تولید در سال زراعی جاری شده است. در کنار این عوامل، صادرات بی‌ضابطه و عدم تأمین نیاز بازار داخلی پیش از صادرات نیز به کمبود و نوسان قیمت دامن زده است.
همچنین تأخیر در تخصیص ارز و مشکلات ترخیص کالاها از گمرک، باعث شده بخش زیادی از محموله‌های وارداتی حبوبات در بنادر باقی بمانند و به بازار داخلی تزریق نشوند؛ مسئله‌ای که بارها از سوی واردکنندگان و فعالان صنفی مورد تأکید قرار گرفته است.
وعده‌ها و اقدام‌ها؛ کافی خواهد بود؟
در واکنش به این گرانی‌ها، مسئولان دولتی وعده‌هایی برای کنترل بازار داده‌اند. از جمله اقدامات انجام‌شده می‌توان به ممنوعیت موقت صادرات برخی اقلام حبوبات، آغاز ثبت سفارش برای واردات بیش از ۳۷ هزار تن لوبیا، و همچنین طرح موضوع قیمت‌گذاری دستوری در کارگروه تنظیم بازار اشاره کرد.
با این حال، کارشناسان معتقدند این اقدامات تنها در صورتی مؤثر خواهد بود که با سرعت اجرا شده و به‌صورت هوشمندانه مدیریت شود. صرف اعلام واردات یا ممنوعیت صادرات، در صورت عدم نظارت دقیق، نمی‌تواند به کاهش ملموس قیمت‌ها در بازار منجر شود.
پیامدهای اجتماعی گرانی حبوبات
افزایش قیمت حبوبات نه‌تنها یک چالش اقتصادی، بلکه یک بحران اجتماعی نیز محسوب می‌شود. این محصولات که همواره به‌عنوان منبعی ارزان برای تأمین پروتئین گیاهی در میان اقشار کم‌درآمد شناخته می‌شدند، اکنون جایگاه خود را در سبد غذایی بسیاری از خانوارها از دست داده‌اند. کاهش قدرت خرید مردم باعث شده مصرف حبوبات نیز مانند گوشت و لبنیات، روند نزولی داشته باشد.
برخی گزارش‌ها حتی از حذف کامل حبوبات از سفره برخی خانوارها خبر می‌دهند؛ وضعیتی نگران‌کننده که در درازمدت، تبعاتی چون سوءتغذیه، فشار بیشتر به نظام سلامت، و افزایش نارضایتی‌های عمومی را به همراه خواهد داشت.
سخن پایانی
گرانی افسارگسیخته حبوبات، تنها یک نشانه از ناکارآمدی سیاست‌های ارزی و تجاری نیست، بلکه هشداری جدی برای نظام تأمین امنیت غذایی کشور است. انتظار می‌رود دستگاه‌های مسئول، با درک اهمیت موضوع، نسبت به تسریع در ترخیص کالاهای اساسی، اصلاح شیوه تخصیص ارز، و تقویت نظارت بر زنجیره تأمین و توزیع، اقدامات مؤثری را در دستور کار قرار دهند.
بدون تردید، ادامه این روند، سفره مردم را بیش از پیش کوچک‌تر کرده و آثار اجتماعی و اقتصادی آن گریبان‌گیر همه اقشار جامعه خواهد شد.
مخاطبان فارس من خبرگزاری فارس، با ثبت پویشی با عنوان نه به گرانی حبوبات – رسیدگی فوری به افزایش قیمت اقلام اساسی خواستار رسیدگی مسئولان به قیمت‌ها شده بودند.