فقدان نقشه راه و رکود در مأموریت‌های دانش‌بنیان
با گذشت بیش از یک‌سال از آغاز دوره جدید مدیریتی در «تات»، هنوز هیچ برنامه عملیاتی و اجرایی مشخصی منتشر نشده است. از بیش از ۲۰۰ مأموریت مندرج در سند دانش‌بنیان امنیت غذایی کشور، حدود دو‌سوم بر عهده این سازمان است، اما خروجی ملموسی از تحقق آنها دیده نمی‌شود.
کارشناسان می‌گویند سازمانی که باید موتور فکر کشاورزی ایران باشد، امروز درگیر جلسات روزمره، آمارهای تکراری و گزارش‌های بدون نتیجه شده است؛ نهادی که سیاست‌سازی علمی را با مکاتبات اداری جایگزین کرده است.
بی‌توجهی به تدوین برنامه الگوی کشت سال زراعی ۱۴۰۴، عدم رویکرد آینده‌پژوهی در طرح‌های ملی و توقف پروژه‌های مسئله‌محور، از جمله نشانه‌های فاصله‌گیری «تات» از مأموریت اصلی خود به‌عنوان مرجع راهبردی امنیت غذایی کشور است.
رکود در جذب نخبگان و فرسودگی بدنه علمی
در حالی‌که سهمیه جذب اعضای هیئت علمی در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ تعیین شده بود، «تات» اقدام مؤثری در این راستا نداشت. روند فرسودگی نیروی انسانی ادامه دارد و گردش نخبگانی در بدنه علمی متوقف شده است.
جای خالی نسل جدید پژوهشگران و بی‌توجهی به جذب نیروهای متخصص، موجب شده ظرفیت واقعی علمی کشور بلااستفاده بماند و نهاد سیاست‌گذار علمی، به سازمانی ایستا و کم‌تحرک تبدیل شود.
افت تولید گندم؛ ناکامی در میدان علم و عمل
یکی از نتایج ملموس بی‌عملی علمی در سازمان «تات»، کاهش بیش از سه میلیون تن تولید گندم در سال زراعی گذشته است. در حالی که این سازمان باید بسته‌های فنی مقابله با خشکسالی و شرایط اقلیمی ارائه می‌داد، کشاورزان بدون پشتیبانی علمی رها شدند. این غفلت، کشور را در مسیر وابستگی مجدد به واردات گندم قرار داده است.
انتصابات غیرتخصصی؛ زوال ذهن علمی تات
در ماه‌های گذشته ترکیب مدیریتی «تات» با انتصابات غیرحرفه‌ای و تبارگرایی سازمانی همراه بوده است. طی گزارش‌های منتشره از کارشناسان، بخش قابل توجهی از مدیران جدید فاقد سابقه علمی در حوزه‌های مأموریتی خود هستند و برخی حتی در آستانه بازنشستگی قرار دارند.
این روند علاوه بر کاهش انگیزه در پژوهشگران جوان، شکاف نسلی عمیقی را در بدنه علمی سازمان ایجاد کرده است؛ نهادی که باید به منبع تولید دانش و نوآوری تبدیل شود، امروز با چرخه‌ای بسته و کم‌تحرک از نیروهای غیرتخصصی اداره می‌شود.
از زمین‌های تحقیقاتی تا تجاری‌سازی ناپایدار
بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از اراضی تحقیقاتی «تات» که بیش از ۱۰۰ هزار هکتار را شامل می‌شود، از مأموریت پژوهشی خود فاصله گرفته و به کشت تجاری واگذار شده‌اند.
برای نمونه در اردبیل از ۶۵۰ هکتار زمین تحقیقاتی، فقط ۳۰ هکتار در اختیار پروژه‌های علمی است و باقی به اجاره بخش خصوصی سپرده شده است. در برخی مؤسسات اصلاح بذر نیز کمتر از پنج درصد زمین‌ها در خدمت تحقیقات هستند. کارشناسان این روند را انحراف مأموریت علمی به سمت درآمدزایی غیرهدفمند توصیف می‌کنند.
بحران مرجعیت علمی و تضعیف جایگاه بین‌المللی
از دست‌دادن مسئولیت مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) و انتقال آن به سازمان محیط‌زیست، یکی دیگر از نشانه‌های ضعف مدیریتی در «تات» است. کارشناسان معتقدند این تصمیم منفعلانه موجب سقوط جایگاه بین‌المللی ایران در حوزه ژنتیک و تنوع زیستی شد؛ جایگاهی که طی سه دهه با تلاش محققان به‌دست آمده بود.
الگوی خطرناک وابستگی؛ چینی‌سازی بذر برنج
بر اساس گزارش‌های منتشرشده، همکاری با شرکت‌های چینی در زمینه تولید بذر و فناوری برنج از سوی «تات» آغاز شده است؛ اقدامی که از دید کارشناسان خطر وابستگی علمی و فنی کشور را در کلیدی‌ترین محصول استراتژیک – یعنی برنج – به همراه دارد. این رویکرد با سیاست کلان خودکفایی و استقلال علمی ایران در تضاد است.
بی‌عملی در بحران‌های بازار و محصولات اساسی
بی‌برنامگی «تات» در هدایت علمی تولید و پاسخ به بحران‌های بازار محصولات پایه، از دیگر نقاط ضعف یک‌ساله آن است. نوسان شدید قیمت‌ها در برنج، صیفی‌جات و نهاده‌های دامی، در نبود نقش راهبردی این سازمان تشدید شده است.
بحران مدیریتی در پژوهش‌های شیلات و آبزیان
انتقال غیراصولی پژوهشکده ماهیان دریای خزر به استان مجاور بدون مطالعه علمی، موجب نگرانی گسترده کارشناسان شده است. این تصمیم می‌تواند زنجیره تحقیقات صید و تکثیر ماهیان بومی را مختل کرده و اکوسیستم ساحلی شمال کشور را با آسیب جدی مواجه سازد.
واکنش‌ها و انتقادات رسمی
انتقادات گسترده از عملکرد «تات» در سطوح مختلف حاکمیتی مطرح شده است.
- دکتر محمدجواد عسگری، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، عملکرد سازمان را «فاقد امید» دانسته و اعلام کرده «از سازمان تات چیزی درنمی‌آید».
- دکتر پیمان فلسفی نیز ضمن انتقاد از توقف برنامه‌های علمی گفت: «سندها رونمایی می‌شوند، اما هیچ مسیر اجرایی برای تحقق آنها وجود ندارد.»
- همچنین در بازدید سرزده رئیس‌جمهور از وزارت جهاد کشاورزی در شهریورماه، ضعف عملکرد سازمان «تات» یکی از محورهای انتقاد مستقیم بود.