مرکز بهبود کسب‌وکار و کمیسیون گمرک اتاق ایران در اقدامی مشترک و با هدف تحلیل ریشه‌ای مشکلات رسوب کالا در گمرکات کشور، گزارش تحلیلی و کاربردی «رسوب کالا در گمرکات کشور؛ علل، پیامدها و راهکارها» را منتشر کردند. این گزارش با مشارکت اعضا و واحدهای تابعه اتاق ایران و با هدف ارائه پیشنهادهای اصلاحی به دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط تهیه شده و به عنوان سند پشتیبان در یکصد و سی و دومین نشست شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی ارائه شده است.
چالش ساختاری و چندوجهی در فرآیند تجارت کشور
در گزارش یاد شده، رسوب کالا در گمرکات کشور به عنوان پدیده‌ای چندوجهی و ساختاری معرفی شده که ریشه اصلی آن را در عدم انسجام نهادی، تعدد دستگاه‌ها و بوروکراسی پیچیده تجاری دانسته است.
به‌ویژه از سال ۱۳۹۷، با خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها، مشکلات ارزی، کمبود منابع مالی و تغییرات مکرر در دستورالعمل‌های ارزی و تجاری، این چالش را تشدید کرده است.
در این میان، بی‌ثباتی سیاست‌های اقتصادی، اجرای ناقص مصوبات تجاری، و روند طولانی ثبت سفارش و تخصیص ارز، عملاً فرآیند ترخیص کالا از گمرکات را به یک معضل ملی تبدیل کرده است.
پیامدهای اقتصادی و تولیدی رسوب کالا
رسوب کالا و افزایش زمان ماندگاری محموله‌ها در بنادر و اماکن گمرکی، پیامدهای سنگینی برای اقتصاد کشور در پی دارد. گزارش اتاق ایران به مواردی چون افزایش هزینه انبارداری، افت کیفیت کالاهای فاسدشدنی، توقف سرمایه در گردش، افزایش هزینه نهایی تولید و کاهش رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی اشاره دارد.
این روند نه‌تنها تولیدکنندگان و بازرگانان را متضرر کرده بلکه زنجیره تأمین مواد اولیه صنایع کشور را نیز دچار اخلال کرده است.
گلوگاه‌های اصلی در فرآیند واردات
این گزارش تأکید می‌کند که سه مرحله کلیدی در فرآیند واردات — یعنی ثبت سفارش، تخصیص و تأمین ارز، و انجام تشریفات گمرکی — بیشترین نقش را در ایجاد گلوگاه و رسوب کالا دارند.
به‌طور خاص، اختلال در سامانه جامع تجارت، تأخیر در صدور شناسه رهگیری ارزی، تغییرات ناگهانی در تعرفه‌ها و موازی‌کاری سازمان‌های نمونه‌گیری و استاندارد از عوامل اصلی متوقف شدن کالاها در گمرکات معرفی شده است.
پیشنهادهای عملیاتی برای رفع رسوب کالا
در بخش پایانی گزارش، مجموعه‌ای از راهکارهای اجرایی و زمان‌بندی‌شده برای تسهیل ترخیص کالا از گمرکات کشور ارائه شده که برخی از آنها در نشست شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی مورد تصویب قرار گرفته است. مهم‌ترین پیشنهادها عبارتند از:
- تشکیل کمیته تسهیل تجارت و مقابله با رسوب کالا تحت نظارت معاون اول رئیس‌جمهور، با حضور نمایندگان وزارتخانه‌های ذی‌ربط و اتاق بازرگانی، با هدف هماهنگی بین نهادی و پیگیری فوری موانع موجود.
- تدوین برنامه جامع تسهیل فرآیندهای تجاری و گمرکی توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی با مشارکت وزارتخانه‌های مرتبط.
- امکان ترخیص ۱۰۰ درصدی کالاهای فاقد منشأ ارز با تودیع ضمانت‌نامه بانکی یا چک صیادی تا زمان تعیین تکلیف نهایی.
- بازبینی آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی با همکاری گمرک ایران و ارسال پیشنهاد اصلاحی به هیات دولت.
- توقف موقت اجرای طرح بهینه‌سازی مصارف ارزی تا رفع ابهامات اجرایی آن و تسهیل ویرایش ثبت سفارش برای کالاهای موجود در گمرک.
- تعیین فهرست کالاهای اساسی و ماشین‌آلات خط تولید مجاز به ثبت سفارش بدون انتقال ارز، با هماهنگی بانک مرکزی.
- الزام دستگاه‌های اجرایی به تمدید خودکار مهلت‌های قانونی مرتبط با سامانه جامع تجارت در صورت اختلال عملکرد آن.
- کاهش زمان تخصیص ارز برای کالاهای اساسی توسط بانک مرکزی و خارج کردن نهاده‌های کشاورزی از شمول استاندارد اجباری با نظارت شورای عالی استاندارد.
به گزارش فودنا، اتاق بازرگانی ایران با انتشار این گزارش، ضمن هشدار نسبت به تداوم وضعیت فعلی، تأکید کرده است که حل چالش رسوب کالا نیازمند تصمیم‌گیری هماهنگ، عزم اجرایی قوی و بازنگری در سیاست‌های ارزی و تجاری کشور است.
اجرای کامل مصوبات شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی، می‌تواند گامی مؤثر در کاهش هزینه‌های تولید، جلوگیری از اتلاف منابع و تسهیل جریان تجارت خارجی کشور باشد.